Eurasia Daily Monitor Volume: 16 Issue: 22
Huseyn Aliyev, 20 Şubat 2019
17 Ocakta, Azerbaycan ve Dağıstan sınırı arasında konumlanmış olan Khrakh-Uba ve Uryan-Uba isimli iki Lezgi köyünden aileler yeniden yerleştirildiler. Rus otoriteleri tarafından, yeniden yerleştirilen her bir mukim için devlet tarafından 38 metrekare ev sağlayan 138 yerleşme belgesi yayınlanmasıyla, Lezgilerin yeniden yerleştirilmeleri Kasım 2017’den bu yana planlanmaktaydı (https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/330441/, Ocak 2017).
Şu anda Azerbaycan’ın Kaçmaz bölgesi içerisinde bulunan her iki köy, Sovyetler Birliği’nin çökmesinden önce Dağıstan’ın Magaramkent bölgesinin bir parçasıydı. 1991 yılından sonra yaklaşık 20 yıl boyunca, her iki köyün mukimleri hukuksal bir boşluk içerisinde bulunmaktaydı:Rusya vatandaşlıkları, Azerbaycan sınırları içerisinde oturma izni olmaksızın ikamet etmelerini engelliyordu. (https://www.riadagestan.ru/news/tourism_events/pereselenie_zhiteley_sela_khrakh_uba_i_uryan_uba_v_dagestan_zavershitsya_do_kontsa_goda/ ,25 Haziran 2018). Fakat 2010 yılında Azerbaycan Başkanı İlham Aliyev ve o dönem meslektaşı Dmitry Medvedev, Azerbaycan-Dağıstan arasındaki sınırın belirlenmesine ilişkin bir anlaşma imzaladılar ve söz konusu anlaşma, iki Lezgi Köyü’nün Azerbaycan’a resmi olarak devredilmesi sonucunu doğurdu.
RIA Derbent tarafından, Khrakh-Uba ve Uryan-Uba köylerinin Azerbayncan’a devrini tasdik eden hukuksal belgeleri bulmak ve tespit etmek amacıyla icra edilen bağımsız bir soruşturma, henüz başarısızlığa uğramış durumdadır. Bu bölgesel haber mahrecinin Milrad Fatullayev isimli editörüne göre, yeniden yerleştirilen Lezgi ailelerinin başkaca bir seçenekleri yoktur, böylece mallarını ve evlerini Azerbaycan sınırları ötesinde bırakmışlar, sadece birkaç kişi evlerini satabilmiştir (https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/302477, 10 Mayıs 2017).
Fatullayev’in bildirdiğine göre, sınır belirlenmesi anlaşmasının imzalanmasının ardından köylülere, Azerbaycan vatandaşlığına başvurma ya da evlerini terk ederek Dağıstan’a gitmek arasında bir seçenek sunulmuştur. Birçoğu, Dağıstan’a gitmeyi tercih etmiştir ve evleri, ederlerinin çok altında fiyatlarla satılmıştır. Rus hükümeti başlangıçta, yeniden yerleştirilen Lezgi aileleri için yeni evler inşa etmeyi planlamış ise de 2017’de karar, Lezgi ailelerin ekonomik kayıplar yaşaması anlamına gelen, devlet evlerinde basit bir yaşama alanı sağlama şeklinde değiştirilmiştir (https://regnum.ru/news/2435441.html, 21 Haziran 2018). Bunlara ilaveten, daha önce köylüler, yerleşmeleri için tahsis edilen yerin yaşanabilir olmadığını, çünkü söz konusu yerin, elektrik ve su şebekesinin ulaşmasının mümkün olmadığı derin bir vadinin içerisinde bulunduğunu Rus yetkililere şikayet etmişlerdi (http://vestikavkaza.ru/articles/51641.html,9 Şubat 2012) .
Azerbaycan’da hükümet, Azerbaycan vatandaşlığını kabul etmeyen söz konusu Lezgi köylülerinden bir çok evi, piyasa fiyatlarının altında satın almıştır (https://riaderbent.ru/zhiteli-hrah-uby-zayavili-poselenie.html,13 Mayıs 2017). Ve 2013 yılında, Azerbaycan Parlamentosu, Khrakh-Uba köyünün adını, Azerice Palladli adı ile değiştirmiştir (https://www.kavkaz-uzel.eu/articles/233962/,23 Kasım 2013). Köy sakinleri ayrıca, Azerbaycan Dağıstan sınırını, akrabalarını ziyaret etmek için geçerken, Rusya vatandaşlığını kabul etmelerinden kaynaklanan zorluklar hakkında yakınmaktadırlar.
Lezgi Köyü Khrakh-Uba Mukimlerinin Protestosu (Kaynak: chernovik.net)
Dağıstan’da yaşayan 800.000 ve komşu Azerbaycan bölgelerinde yaşayan 190.000 Lezgi,Azerbaycan-Rusya sınırında dağılmış en büyük etnik gruptur. Ayrıca Lezgiler, nisbeten homojen olan Azerbaycan Cumhuriyeti içerisinde, toplam nüfusun % 2 sini teşkil eden en büyük etnik azınlıktır. Lezgiler ayrıca Dağıstan’da, Avarlar, Darginler ve Kumukların ardından dördüncü en büyük etnik gruptur. Lezgi köylülerinin yeniden yerleştirilmesi konusu, Rusya Federasyonu ve Azerbaycan’da, geniş kapsamlı etnik politika tanımlamalarının bulunmadığını ve buna ilaveten Kuzey Kafkasya’daki Dağıstan Cumhuriyeti’nde derin etnik çatlakları vurgulamaktadır.
Lezgi köylerini Azerbaycan’a nakleden sınır düzenlemelerinin arından Moskova, Rusya vatandaşlığını devam ettirmeyi seçen Lezgi köylülerine az bir ihtimam ve planlama göstermiştir. Lezgi sivil toplumu ve Derbent merkezli kitle iletişim araçları aktif hale gelmişler ve sınır bölümlemesi konusunu 2012 yılından bu yana işlemişlerdir (https://riaderbent.ru/byvshij-rossijskij-anklav-v-azerbajdzhane-zalozhili-v-byudzhet-dagestana.html,19 Kasım 2017). Fakat, açıklanmış olan bütün kaygılar, sınır köyleri ve onların mukimleri konusunun, Dağıstan ve Azerbaycan arasında değil, Rusya ile Azerbaycan arasında tartışılması zorunluluğunu defalarca tekrarlayan Kremlin tarafından reddedilmiştir
2010 yılından bu yana, Avarların ve Darginlerin, başarılı bir şekilde Dağıstan yönetiminde baskın olması, bölünmüş Lezgi ulusunun kötü durumunu, benzer şekilde cevapsız bırakmıştır. Bu durum en azından, Dağıstan’ın çok sayıdaki etnik gruplarının arasında güç ve kaynaklar için devamlı rekabet ile kısmen açıklanabilir (https://jamestown.org/program/russia-resurrects-the-lezgin-issue-in-azerbaijan-at-moscow-conference/,16 Temmuz 2008). Gerçekten de, Dağıstan sınırındaki Lezgilerin bütünleşmeleri, onları, Avarların ardından ikinci en büyük etnik grup haline getirecek, özerk cumhuriyetteki etnik makyaj ve bu yüzden yerel güç dengesi önemli bir şekilde değişecektir.
Bakü’nün, Azerbaycan sınırları içerisinde mukim olan etnik Lezgilere dönük olan politikası, daima asimilasyona ve pasaport dağıtma ve ayrıca Azerbaycan dil ve eğitiminin, onların arasında yaygınlaştırılması yoluyla Azerileştirmeye odaklanmış durumdadır. (https://www.rferl.org/a/Azerbaijan_Ethnic_Minorities_Forced_Assimilation/1145552.html,26 Haziran 2008). Azerbaycan otoriteleri, bunlara ek olarak, sıklıkla, sınır kontrollerine başvurmakta ve Azerbaycan ve Dağıstan Lezgileri arasındaki ilişkileri güçleştirmek için göçü zorlaştıracak tedbirler almaktadır.
Diğer yandan 130 Lezgi ailenin, sınırdaki iki köyden halihazırda yeniden yerleştirilmesi, köylülerin Rusya vatandaşlığını terk ederek, Bakü’nün koşulları altında Azerbaycan’da kalmayı sürdürmeleri konusunda ikna edilmelerinin mümkün olmaması, Bakü’nün başarısızlık örneklerinden bir tanesidir. Bir başka taraftan ise, çok sayıda etnik Lezgi’nin bu şekilde halledilmesi, Bakü’nün, boşalan yerlere, etnik Azerileri yerleştirmesini ve ülke çapına yayılmış olan Lezgi yerleşimlerini daha da fazla parçalamasını mümkün kılmıştır.
Mahaçkala’nin müdahale etmek konusundaki isteksizliği, Bakü’nün son derece lehinedir, bu durum Bakü’ye, Azerbaycan etnik kimliğini ve kültürünü kabul etmeleri için etnik Lezgileri teşvik eden politika tesisinin devamına izin vermektedir.
Çeviri: Dr.Karden Murat
Cherkessia.net, 4 Mart 2019
Azerbaycan'da Lezgi sorunu içten içe kanayan bir yara gibidir.
Azerbaycan'ın asimilasyoncu politikaları ileride kendi başını ağrıtacağını tahmin etmek zor değil.
Oysa ülke genelinde mantıklı, akılcı bir entegrasyon süreci uygulamaya konulmalı idi.
Bu tür bir entegrasyon Lezgi halkınn kendi kültürel, sanatsal, dilsel vb özelliklerini korumasını sağlayarak, Azerbaycan içinde halklar arasında dayanışmayı, kardeşliği sağlayacak ve devletin etnik meselelere bakışının iyi niyetli olduğu konusunda yurttaşlara bir fikir ve kanaat verecekti.
Fakat ne yazık ki olmadı, olmuyor.
Ve bu da halklar arasında ki ilişkileri bozuyor, terörün hortlaması ve toprak anlaşmazlıklarını canlı tutuyor.
Ayrıca söylendiği gibi Azerbaycan'da ki Lezgi nüfusunun 190 bin olduğu tamamıyla gerçekdışıdır.
Tabii tam olarak rakam verebilmek güç olsa da gerçek rakamın söylenilenin 3 hatta 4 katı olduğu tahmin edilmektedir.
Bu rakamın içine Lezgiler'e yakın diğer Samurlu etnosları ve Car bölgesi Avar(Mağharul)lar'ını- katarsak mükemmelen 1 milyondan çok daha fazla olduklarını düşünebiliriz.