Kavram sorunları yaşanıyor ve bu kavramlar üzerinde bilgi sahibi olanların sayısı fazla değil, kültürüne uzak kalanlar için tam bir muamma durumu mevcut. Bu durumdaki en büyük eksikliğe sebep Wubıh dilinin yok oluşu olsa gerek. Asimilasyonun diğer ayaklarının etkeni dışında.

Taşların yerinden oynadığı bir gerçek ve geç kaldığı daha bir gerçek. Bu nedenle aşağıdaki kavramları özümsemekte çok büyük fayda olduğunu düşünüyorum, çözümleme adına geleceğimizi.

***

Haynape (Ayıp) belden aşağı anlamında algılanmamalı.

Yemuk (Yakışıksız davranışta bulunmak durumu.)

Ts'ıfığe (İnsan olmak, adam gibi davranmak anlamında kullanılır.)

Adığağe denen yaşam biçimi yukarıdaki üç ana öge üstüne kuruludur ve bu üç temel öge olamazsa olmazıdır, bu yazılı olmayan yaşam biçimine XABZE adı verilir. Kısacası ADIĞAĞE bir yaşam biçimidir ve bu yaşam biçimine sıkı sıkıya bağlı olan insanlara, kabilelere, klanlara neyse adı! ADIĞE denir.

Yani derinliğe inildiğinde Adığe deyince tek bir halkı algılamak güçtür. (Günümüz koşulları anlamında)

Toparladığımızda!

Adığağe bir yaşam biçimidir ve yaşam biçimine sıkı sıkıya bağlı olan tüm halklara Adığe denir.

Bu bizim içsel kendimizi ifade biçimizdir.

Peki yüzyıllardır bize komşu yada uzak ziyaretçilerimiz nasıl hitap etmekteler ?.

ÇERKES

Topraklarımıza da ÇERKESYA.

Çerkesya Adığağenın yaşandığı topraklardır Çerkesler ise Adığelerdir.

Bu yapılması zorunlu bir tespittir ancak neden sonuç ilişkisi değildir.

En büyük örnek ise Abhazya'dır. Abhazlar Adığedir, Adığağeyi yaşarlar ama Çerkes olmak ya da Çerkesya'nın bir parçası olmak gibi zorunlulukları yoktur çünkü artık yerküre yüzyıllar öncesi küre değildir.

Filistin-İsrail, Türkiye-Türki Cumhuriyetler gibi örnekler ile çoğaltılabilir kültürel ve kansal, dinsel, yaşamsal bağlar.

***

Son söz olarak toparlamak gerekirse günümüz gerçeklerini.

Sorunu olan halk Çerkes halkıdır, diğer tüm halklar olduğu gibi kardeş halklarda kardeşimizdir.

Uzun lafın kısası Adığe'yim diyen Adığağeyi yaşayan her birey Çerkes halkının temsilcisidir Çerkes’tir, vatanı da Çerkesya’dır.

Bu tanımların dışında kalmak isteyen her yaklaşım ve tanımlama kendi özgür iradesini vermiş anlamı taşır ki! sonsuz saygılı olmak gerekir.

Buda Çerkesleri ilgilendirmemeli, her halk kendi yolunda yürümeli, kardeşce,özgürce...

Bundan ötesi Adem ve Havva'ya kadar gider... İsteyen oradan yürür, isteyen buradan. Dünya eski Dünya değil Çerkeslerde eski Çerkes değil günümüz koşulları ve realitesi budur ve sahip çıkılması gereken Çerkes sorunu ve Çerkesya sorunudur.

Kendini Adığe diye tanımlayan ve Adığağenin gereği gibi xabze kurallarına uygun yaşayan buna önem veren her bireyin, toplumun, kurumun, örgütlenmenin asli sorumluluğudur Çerkes ve Çerkesya kavramına sahip çıkmak..