Ulus, salt bir isimlendirmeden öte, kolektif bir irade ve tarihsel birikimin somutlaşmış hali olarak varlık kazanır.
Benedict Anderson'ın "hayali cemaatler" kavramında vurguladığı gibi, uluslar, ortak bir geçmiş, dil ve kültürel miras üzerinden inşa edilir; ancak bu inşanın temel taşı, bireylerin bilinçli bir şekilde bir araya gelme ve ortak bir kaderi paylaşma arzusu ve politik seçimlerle atılır.
Ulusun varlığı, anayasa, finansal sistem veya idari yapılar gibi somut kurumlarla güçlenir, fakat asıl kökeni, yurttaşların yüreklerinde atan yurtseverlik duygusunda yatar. Bu duygu, bireysel farklılıkları aşarak, toplumu tek bir beden gibi harekete geçiren birleştirici bir güç [organizma] haline gelir.
Ulus olmanın yegâne ölçütü, etnik köken, inanç veya coğrafi sınırlarla sınırlı değildir; asıl belirleyici olan, toplu hareket kabiliyeti ve ortak tepkiler verme yeteneğidir.
Tarih boyunca, bu nitelikler, baskı altındaki halkları ulusal kimliklerine sımsıkı bağlamıştır. Örneğin, 1990'larda SSCB'den bağımsızlaşan pek çok Doğu Avrupa, Orta Asya ve Kafkasya ulusu, içlerinde farklı etnik alt gruplarına rağmen, ortak bir bağımsızlık ideali etrafında birleşerek varlığını ilan etmiştir. Benzer şekilde, günümüzde Yugoslavya'dan bağımsızlıklarını ilan eden pek çok Balkan ulusu, içlerindeki farklılıklara rağmen, demokratik irade ve kolektif eylemle kendi ulusal ruhlarına sarılmışlardır.
Bu örnekler gösterir ki, ulus, önce dağılmış/ dağıtılmış olsa bile –sömürgecilik, sürgün veya diaspora nedeniyle– dünyanın dört bir yanındaki mensuplarının paralel davranışlarıyla kendini yeniden üretir.
Bir ulusun parçası olan bireyler, tıpkı bir orkestranın üyeleri gibi, farklı enstrümanlarla aynı senfoniyi çalarak uyum sağlar ve kendi iç/ dış dengesini oluşturur.
Uluslaşma süreci, sadece içsel dinamiklerle sınırlı kalmamalı; dış tehditlere karşı direnç ve içsel çeşitliliği kucaklama yeteneğiyle de pekişmelidir.
Eğer bir halk, kabile, boy veya alt-etnik gruplardan ya da dinsel, ideolojik farklı renklerden oluşmuşsa da, ortak bir amaç uğruna istikrarlı bir çizgide ilerliyorsa, uluslararası arenada ulus olarak tanınması kaçınılmaz olur.
Bu noktada, ulusal ruhun ölçüsü, iletişim ve kapsayıcılıktır: Farklı görüşleri barındıran, ancak aynı idealler etrafında kenetlenen toplumlar, gerçek uluslar haline gelir.
Zayıf yönleri olan topluluklar –örneğin, iç bölünme veya dış müdahaleler– bu ruhun kaybedilmesine yol açar.
Tarih, İrlanda gibi halkların, yüzyıllarca süren baskılara rağmen, edebiyat, müzik ve siyasi hareketlerle ulusal kimliklerini nasıl yeniden inşa ettiğini gösterir.
Ulus, bu anlamda, statik bir varlık değil, sürekli evrilen bir süreçtir.
Çerkesler özelinde ele alırsak, bu ulusal ruhun somut bir örneğini görüyoruz.
19. yüzyılda Rus Çarlığı'nın soykırım ve sürgün politikalarına rağmen, Çerkesler diaspora boyunca dil, kültür, gelenek, ulus ve tarih bilinçlerini koruyarak varlıklarını sürdürmüştür.
Bugün, dünyanın farklı köşelerindeki Çerkes toplulukları, aynı olaylara benzer tepkiler vererek –örneğin, anayurt talepleri veya dilin korunması ya da kültürel etkinlikler vb– ulusal birliklerini desteklemektedirler. Ve bu birlik, daha fazla iletişimle güçlendirilebilir: Dijital platformlar, eğitim programları ve uluslararası politik örgütlenmeler, toplantı, konferans vb etkinlikler Çerkesleri ortak bir ideal etrafında toplayabilir.
Elinden hiç bir şey gelmeyen bireylerin sözlü destek veya kültürel katılımı dahi bu kolektif iradeyi besler.
Çerkes ulusu, tutsaklık veya dağılmışlık koşullarında bile, "bir arada yaşama" arzusunu canlı tuttuğu sürece, gerçek bir ulus olarak kalacaktır.
Sonuç olarak, ulusun varlığı, isim veya sınırlarla değil, kolektif irade ve eylemle ölçülür. Çerkesler gibi halklar için, bu iradeyi yeni nesillere aktarmak ve küresel dayanışmayı artırmak, geleceğin anahtarıdır.
Eğer her birey, kendi katkısını –küçük veya büyük– ulusal bütüne eklerse, hiçbir güç bu ruhu söndüremez. Uluslaşma, bir tercihten öte, varoluş sorunu, bir zorunluluktur; ve bu yolda atılan her adım, Çerkesleri ve Çerkesya'yı, özgür, birleşik, demokratik yarınlara daha çok yaklaştırır.
