Bu makalede, Adıge etnoloji biliminde ve Rusya Federasyonu'nun etnik olarak belirgin üç öznesi, Kabardey-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Adıgey Cumhuriyeti'nde pedagoji uygulamalarında gelişen bir durumun analizi yapılmaktadır.

 

Adıge etiğinin felsefi temeli olan адыгагъэ ve onun ana parametrelerinin gerçekleştirilmesi için bir görgü biçimi olan адыгэ хабзэ , yazarların çoğu tarafından yabancılaştırılmış, tek başına, ayrı olarak ele alınıyor. Yazar, адыгагъэ'nın alt yapısını, ilksel doğasını ve адыгэ хабзэ 'nin ondan türemiş olduğunu makul bir şekilde savunuyor. Geçmişe bakıldığında ve Çerkeslerin etnik perspektifinde sosyo-normatif kültürün tarihsel rolü ve önemi özellikle vurgulanıyor.

 

Resim: Hamit Savkuev

 

Son 2-3 yılda, bilim adamları Çerkeslerin geleneksel ahlaki kültürüne olan ilgisi gözle görülür şekilde artmıştır, halkın asırlık ahlaki deneyimini anlamak, onu eğitim pratiğinde kullanmak için girişimlerde bulunuluyor. Bunlar öncelikle etnografların, folklorcuların, sosyologların, filozofların, kültür bilimcilerin çalışmalarıdır (2). Fakat aynı zamanda pedagojik açıdan yazılmış eserler de vardır (11).

 

90'ların başında, Adıge görgü kuralları birçok orta (özel ve genel eğitim) okulun müfredatına ayrı bir konu olarak getirildi. Böyle bir girişim, eğitimin bölgeselleştirilmesi kavramına çok iyi uyuyor ve buna büyük umutlar bağlanıyordu. Sadece böyle bir girişimi onaylamak yeterliydi, işin kendisi gelişecek, somut olumlu sonuçlar verecek ve toplumda yüksek bir kültür seviyesinin korunacağı öngörülüyordu.

 

Nitekim Adıgey'de Cumhuriyet Hükümeti tarafından desteklenen Mira Unarokova ve Rai Unarokova'nın girişimleri sayesinde bu konuda büyük başarı elde edilmiştir. Ancak Karaçay-Çerkesya ve özellikle Kabardey-Balkar'da Adıge görgü kurallarını öğretme deneyiminin genel olarak başarısız olduğu ortaya çıktı. Çok geçmeden, bu konu ya hemen hemen her yerde öğretim ve eğitim uygulamasından kaldırıldı ya da "Kafkas görgü kuralları", "dağlı görgü kuralları" vb. adı verilen bir ikame ile değiştirildi. Bu fark edilmeden gerçekleşti, kimsenin itirazına veya pişmanlığına neden olmadı. Ulusal kültürün genel krizinin arka planına karşı, görgü kurallarının reddedilmesi oldukça doğal ve mantıklı görünüyordu, örneğin, 90'larda açıkça ana hatları çizilen ana dilde konuşmanın, öğretimin toplu olarak reddedilmesiyle aynıydı.

 

Ancak deneyim, üzücü olsa bile, her durumda faydalıdır. Sağduyuyla, ondan dersler öğrenebilir, gerekli sonuçları çıkarabiliriz ki bu da geleneksel ahlak kültürünün rasyonel bir şekilde ve çok daha büyük bir olumlu etkiyle kullanılmasını mümkün kılabilir.

 

Öncelikle tanıtılan konunun anlamını ve içeriğini belirleme sürecinde ortaya çıkan engellerden bahsetmek gerekir. Bilimimizin, Adıge görgü kurallarının sosyal işlevleri, sistemik organizasyonu, geleneksel ve modern normatif- değer kültürdeki yeri hakkında yeterince açık ve doğru fikirler geliştirmediği ortaya çıktı. Öte yandan, bu konuyu öğretmekle görevlendirilen öğretmenlerin görevini büyük ölçüde karmaşıklaştıran Adıge görgü kurallarının tüm bileşenleri ve ögelerinin tam olarak, eksiksiz sistematik bir açıklamasının olmadığı ortaya çıktı.

 

Uygulama, sadece kitle bilincinde değil, aynı zamanda bilim adamların ve uygulayıcı öğretmenlerin zihninde de, görgü kurallarının yüzeysel algılarının, tipik sosyal durumlarda bazı davranış kurallarının mekanik bir performansı olarak hüküm sürdüğünü göstermiştir. Bu kurallar birbirleriyle nasıl ilişkilidir, içerikleri tam olarak nedir, hangi amaca hizmet ederler? Bu ve bunun gibi birçok önemli soru genellikle gündeme bile getirilmez. Bu koşullarda görgü kuralları hakkındaki konuşmanın, kabaca belirtmek gerekirse, kişinin sofrayı nasıl kurması, yemesi-içmesi ve bir koç kafasını nasıl paylaşması gerektiğine inmesi şaşırtıcı değildir. Tüm bunlar, kitaplarda, dergilerde, gazetelerde, radyo ve televizyon programlarında yüzlerce kez tekrarlandı.

 

Aynı zamanda, görgü kurallarının derin manevi ve ahlaki - insancıl temelleri genellikle dikkate alınmaz ve değerlendirilmez. Özellikle, yetiştirme ve kendi kendine eğitim uygulamasında görgü kurallarının başarılı bir şekilde kullanılmasının gerçek, ancak kötü bir şekilde tanınmasının önündeki engelin, görgü kurallarının geleneksel Adıge etiği veya adıgağa ile olan bağlantıları hakkında kesin bir kavramın bulunmadığına ikna olduk. Üstelik, çok yakın zamana kadar adıgağa, genel olarak halkın ilgi ve bilinç alanından dışlanmıştı. Her halükarda, geleneksel ahlaki kültürde fiilen sunulduğu kapasitede düşünülmedi: varlığın etik rasyonalizasyonunun iyi koordine edilmiş ilkeleri olarak, iyi ve kötünün ne olduğu, adalet ve adaletsizlik, mantıklı ve mantıksızlık, edepli ve edepsizlik hakkında tarihsel olarak geliştirilmiş fikirler sistemi olarak. Bu arada, bu temelde geliştirilen yargılar, değerlendirmeler, tutumlar Adıge görgü kurallarının temel ahlaki içeriğini belirler. Bu, günlük etkileşim ve iletişim durumlarında adıgağa'yi gerçekleştirmenin bir yolu olan bir ilkeler ve davranış kuralları sistemidir.

 

Ne yazık ki, görgü kuralları sorunu pratikte bu şekilde gündeme getirilmedi. şimdi tüm bunların Çerkeslerin geleneksel ahlaki kültürü üzerine tam teşekküllü ders kitaplarının, kılavuzların ve programların oluşturulmasına en ufak bir katkı sağlamadığını anlıyoruz. Çoğu zaman, öğretmenler bu kılavuzları aceleyle ve bilim adamlarından, deneyimli metodolojistlerden uygun destek almadan kendileri derlemek zorunda kaldılar. Bu koşullar altında, Adıge görgü kurallarının orta öğretim okullarının müfredatına dahil edilmesi fiilen tüm anlamını yitirdi ve böylesine yararlı ve gerekli bir yeniliği yalnızca itibarsızlaştırdı. Sonunda olan oldu.

 

Fakat gerçekte her şey göründüğü kadar umutsuz değildir. Son yıllarda, bu zorlukların üstesinden gelmek için ön koşulları oluşturan belirli bir araştırma ve metodolojik çalışma yapılmıştır. Özellikle adıgağa'ya adanmış özel çalışmalar gün ışığına çıktı ve halkın mevcut olan zengin ve çeşitli ahlaki deneyimlerini organize etmek için gerçek bir fırsat doğdu (10). Geleneksel ahlaki kültürün özünün, örgütsel merkezinin etik olduğu ve bu durum dikkate alındığında, tüm eğitim uygulamaların Adıgelerin toplu olarak yaşadığı yerlerde inşa edilmesi gerektiği ortaya çıktı. Ancak bu durumda, hümanist pedagojinin oluşumunu ve gelişimini teşvik etmek için kültürel uygunluk ve eğitim içeriğinin bölgeselleştirilmesi fikirlerin sözde değil, fiilen takip edebileceğiz (6).

 

Resim: Hamit Savkuev

 

Adıgağa olarak adlandırılan geleneksel Adıge etiği(kelimenin tam anlamıyla "Adıgelik"), tarihsel olarak oluşturulmuş ahlaki kavramlar, ilkeler, tutumlar sistemidir. Bunların arasında her şeyden önce ve en belirgin şekilde insanlık, saygı, mantıklı, cesaret ve onur öne çıkmaktadır. Yerleşik geleneğe göre, bu ilkeler, kendisini Adıge toplumu ve halkıyla özdeşleştiren herkes tarafından düşünce ve davranışlarında yönlendirilmelidir. Tüm diğer ahlaki kavram ve kategorileri (alçakgönüllülük, duyarlılık, sebat, şükran, hoşgörü, oran duygusu vb.) kendisine tabi kılarak, adıgağa ilkeleri, bir bireyin, sosyal grubun veya bir bütün olarak toplumun acil sorunlarını çözmek için belirli yaşam koşullarında insanların asırlık ahlaki deneyiminin iyi koordine edilmiş bir eylemini ve seferberliğini sağlar. Bunlar, insan varoluşunun ahlaki dayanakları ve referans noktaları, dünyanın etik rasyonalizasyonunun etkili mekanizmalarıdır.

 

Bundan, diğer şeylerin yanı sıra, Adıge etiğinin normal işleyişinin, beş emrin hepsinin yakın etkileşimi ve karşılıklı uyumluluk içerdiği sonucu çıkar. Bunlardan birine "müdahale", ahlaki düşünce ve davranışlarda hatalara yol açar. Örneğin, cesaret eksikliği, onurla çelişen eylemleri kışkırtabilir, mantıksızlık, kibir, kabalık, bencillik tezahürlerine erişim sağlayabilir. Bu koşullarda, söylendiği gibi, sistematik bağlantılar sayesinde, her ahlaki ilke, şu anda tüm etiği temsil eden büyük bir anlamsal yük taşır.

 

Yine de Adıge etiğinin tüm pathos'u insanlık ilkesinde yoğunlaşmıştır. Diğer emirler, göreceli bağımsızlığı korurken, yalnızca insan sevgisi ilkelerin en eksiksiz, doğru ve başarılı bir şekilde uygulanmasının bir yolu olarak anlam ifade eder. Saygı, kontak kurma, yardımseverlik ve karşılıklı saygı ortamı sağlar; cesaret, ahlaki hedeflere ulaşmak için gerekli çabaları organize eder ve harekete geçirir; onur için, duyusal-duygusal.

 

Adıge etiğinin ilkeleri sürekli aktif, evrensel ve ebedi gerçekler niteliğindedir.

 

Büyük ölçüde, zaman, mekân, belirli yaşam durumları, grup ve sınıf ilişkileri koşullarına bağlı değildirler.

 

Aynı zamanda bunlar tarihsel olarak geliştirilmiş ve toplumsal olarak şartlandırılmış fikirlerdir. Adıge etiğinin gelişimi, halkın sosyal ilişkilerinin, manevi, ahlaki, normatif-değerler kültürünün gelişimi ile doğrudan bağlantılı olarak gerçekleştirilmiştir. Muhtemelen, Adıgağa'nın unsurları, belirli hükümleri, eski çağlarda, Adıge tarihinin Hatti ve Meot dönemleriyle ilişkili olarak ortaya çıkmış ve işlev görmüştür. Fakat, Adıge kabilelerinin etnik konsolidasyon süreçlerinin yoğunlaştığı Orta Çağ döneminde (5.-15. yüzyıllarda) özellikle ilgili ve etkili hale gelmiştir. Tek ve açıkça tanımlanmış bir ahlaki değerler sisteminin, bu tür bir konsolidasyon için etkili mekanizmalardan biri olması amaçlanmıştır ve aslında olmuştur. Adıge (Çerkes) milletin kendi adına dayanan ulusal etiği belirtmek için bir sözcüğün seçilmiş olması boşuna değildir: адыгагъэ "adıgelik", адыгэ (adıge) endoetnonyiminden türetilen bir terimdir. Etik, Adıge halkının manevi birliğinin bir sembolü haline geldi. Yüzyılların derinliklerinden gelen geleneğe göre, bugüne kadar sadece Adıge ahlakının ilke ve tutumlarına yeterince hakim olanlar gerçek Adıge veya Çerkes, адыгэ щыпкъэ (Adıge shıpka) olarak kabul edilir. Etik,halkın kendini tanıması ve tanıtması için bir mekanizma, onları diğer etno-kültürel topluluklardan ayırmanın bir yolu haline geldi.

 

18. yüzyılda, Kazanoko Jabağı'nın (1695-1750) ahlaki felsefesinin büyük ölçüde katkıda bulunduğu adıgağa, kapsamlı ve ayrıntılı bir etik sistemin tüm özelliklerini elde etti. Bir bireyin öz değeri ve etik dokunulmazlığı tezini ortaya atan Jabağı idi. Dünyadaki en değerli şey nedir sorusuna filozofun kısa ve özlü yanıtı şöyle: "İnsan". Kazanoko'nun etik kavramının bir diğer önemli bileşeni: insanın eylemleri ve yaşam tarzı Iуэху (uehu)'dur. Bu nedenle "küçük adam da küçük iş de yoktur", "цIыху цlыкlуи Iуэху цlыкуи щыIэкъым" kanatlı bir ifade haline geldi (3).

 

Sorunun böyle bir formülasyonuyla, bir kişinin değeri, gerçekleştirdiği eylemlerin etik anlamı, biyografisinin gerçekleri ve yaşam yolculuğunun aşamaları ile doğrudan bağlantılı olarak kabul edilir. Sonuç olarak, Adıgağa'yı, gelişmeye, toplumun tarihsel olarak kurulmuş bağlarını ve ilişkilerini reforme etmeye, bireyin kendini geliştirmeye ve kendi kişiliğini inşa etmeye yönelik belirgin bir yönelimle bir sosyal eylem ve yenilenme etiğine dönüştürme eğilimi ortaya çıkmaktadır.

 

Görüldüğü gibi, bir yandan Adıge etiği nesnel, sürdürülebilir ahlaki değerler sistemi, halkın ahlaki deneyiminin özü ve toplumsal belleğe yerleştirilmiş olarak varolmaktadır. Öte yandan, yayınlanması ve gerçekleştirilmesi sürecinde, birçok yönden Adıge ulusal karakterinin ve dünya görüşünün özelliklerini, belirli beceri ve alışkanlıkları belirleyen, değerlendirmeler, görüşler bireyin iç dünyasının ve ruh halinin bir parçası haline gelir. Her durumda, geleneksel ahlaki kültürün genel ruh hali ve amacı budur. Adıgağa, yaşamın özlemlerinin ve bireyin genel yönelminde önde gelen eğilimlerinden biri olmayı amaçlamaktadır. Bu, kişinin başarması gereken en önemli sosyal sorumluluklarından biri olarak ortaya çıkan, ahlaki olarak doğrulanmış bir bilinç durumu ve yaşam tarzıdır.

 

Resim: Hamit Savkuev

 

Etik ilke ve kategorilerini özümsemek, onları karakter özelliklerine, kalıcı yaşam konumlarına ve tutumlarına dönüştürmek gerektiğini hatırlatılarak, genellikle şöyle derler: "Adıağa’yı özümseyin, kendinize karşı dikkatli olun", "Адыгагъэ зыхэфлъхьэ, фызыкlэлъыплъыж ". Aslında bu, adıgağa'nın öne sürdüğü ahlaki nitelikleri kendi içinde geliştirmeye özen göstermenin gerekli olduğu anlamına gelir: insanlık, saygı, mantıklı, cesaret, onur. Bir kişinin ancak bu durumda kişiliğinin asil bir biçimde ortaya çıkarabileceğine, başkalarının takdirini ve sevgisini kazanabileceğine, kişisel ve sosyal yaşamında başarıya ulaşabileceğine dair güçlü bir inanç vardır.

 

Adıgağa'ya sahip bir kişi, aile üyeleri, akrabaları, arkadaşları, meslektaşları ile ilişkilerini nasıl doğru bir şekilde kuracağını bilir. Adıgağa - yüksek sanat "insanlar arasında olmak" - цlыху хэтыкlэ. Bunlar insanı akıllı ve dürüst, iletişimde hoş ve iş hayatında başarılı yapan beceriler, alışkanlıklar ve özelliklerdir.

 

Bununla birlikte, deneyim, gerçekte herkesin Adıgağa'nın yüksek idealine eşit şekilde karşılık vermediğini göstermektedir. Dolayısıyla, Adıge etiğinin eşit olmayan dağılımını yansıtan bir dizi olumlu ve olumsuz kişilik özelliği vardır: "Adıgağa sahibidir"-Адыгагъэ хэлъщ, " İçinde çok az adıgağa var "- Адыгагъэ щlагъуэ хэлъкъым , "küçük bir Adıgağa payı bile yoktur"- Адыгагъэ лъэпкъ хэлъкъым. Bu nedenle, genellikle bir insanın eylemlerinde ve yaşam biçiminde insanlık, saygı, mantıklı, cesaret, onur gibi özelliklerin ne ölçüde ortaya çıktığı konusunda bir görüş ifade edilir. Esasen, bu, kişinin yalnızca ahlaki değil, aynı zamanda sosyal güvenilirliğinin ve yararlılığının bir değerlendirmesidir. Adıgağa'nın karakter yapısıyla, bu belirli kişinin doğasında bulunan iradeli özelliklerle, ahlaki düşünce ve davranışın özellikleriyle yakın bağlantılı olarak değerlendirilmesi ve düşünülmesi boşuna değildir.Adııge ahlakının emirlerini ve tüm nüanslarını bilmek elbette gereklidir. Fakat en önemli şey, bu emirlere karşılık gelen ahlaki nitelikleri sürdürülebilir karakter özelliklerine, faaliyetin önde gelen motivasyonlarına dönüştürmektir. Genel görüş, sonuçta Adıgağa'nın ana kriterinin kişinin sosyal faaliyeti, eylemleri, işleri, davranışları ve yaşam biçimi olduğu yönündedir.

 

Bu nedenle adıgağa'nn çifte anlamı olduğu söylenebilir. Birincisi, nesnel olarak var olan ve toplumsal belleğe dahil edilmiş bir etik sistemdir, İkincisi, birçok yönden bireyin ve toplumun manevi durumunu, yapısını, geleneksel etik ilkelerine uygun olarak düşünmeye ve hareket etmeye hazır olma derecesini belirleyen, insanların yüzyıllardır kanıtlanmış ahlaki deneyimlerine dayanan pratik bilincin bir bileşenidir.

 

Özellikle Adıge etiğinin sadece bir reçete sistemi veya sosyal görev olarak değil, aynı zamanda bireyin başarılarını ve kazanımlarını teşvik edici, en eksiksiz kendini gerçekleştirmeye katkıda bulunan, kendini geliştirme aracı olarak da algılandığını söylemek gerekir. Bu nedenle, adıgağa'nın geliştirilmesini ve "sahiplenilmesini" amaçlayan faaliyet, geleneksel olarak bireyin gelişimi - kendi çıkarları doğrultusunda gelişmesi kaygısı olarak kabul edilir. Adıge halkının sosyalleşmesi, genellikle yetişkinlikte gerçekleştirilen en bilinçli ikincil sosyalleşme de dahil olmak üzere, "kendi kültürünün", ahlaki olarak vurgulanan öz dikkat ve öz kontrolün ayrılmaz bir parçası haline gelir.

 

Materyalin sistemleştirilmesi sırasında, Adıge etiğinin önde gelen ilkeleri arasında ahlaki kavramların ve kategorilerin dağılımı sorunu da ortaya çıkmaktadır. Gerçek şu ki, Adıge etiği, toplam sayısı yüzlerce birim olan kavramlarla çalışır. Bazen belirli bir terim içeriğinin eksiksizliğini, adıgağa sistemindeki yerini belirlemek çok zordur. Örneğin hoşgörü, mantıklığın, insanlığın, saygının, onurun bir tezahürü olarak kabul edilebilir. Fakat her şeyden önce bunun cesaretin bir tezahürü olduğuna ikna olduk ve bu nedenle bu kaliteyi bu şekilde nitelendirdik. Dahası, hoşgörünün kendisinin en az dört kategoriden oluşan oldukça karmaşık bir yapıya sahip olduğu ortaya çıktı: Tahammül, sabır - шыlэ, öfkeyi içinde kısıtlama- тэмакъ кlыхьагъэ, başkalarını çok sert, kategorik olarak yargılamama ve affetme, anlayışlı olma yeteneği- дэчых, çatışmayı önlemek, karşılıklı anlayışı ve iyi ilişkileri sürdürmek adına rakibin hareket ettiği yöndeki hareketi yansıtan bir tepki- дэкlуатэ. Gördüğümüz gibi, en önemli görev, etiğin önde gelen beş ilkesinin her birinin dünya üzerindeki, insanların düşünce ve davranışları üzerindeki etkisine dayandığı en önemli ahlaki kavramların tanımıdır.

 

Örneğin, insanlık, bizim tarafımızdan gösterildiği gibi, aşağıdaki kategorilere dayanmaktadır: хьэтыр - hizmet etmek, başka bir kişinin lehine gönüllü olarak bir şeyden vazgeçmek, hizmet etmeye istekli olmak, гущlэгъу – empati, merhamet, acıma, şefkat , гулъытэ - ahlaki dikkat, duyarlılık, гукъэкl - ahlaki hafıza, ф1ыщlэ - teşekkür, şükran, minnettarlık, псапэ - iyilik, hayırlı iş, ödül.

 

Mantıklılık yapısında, temsil ve tezahür etme biçiminde, ahlaki bir anlayış veya farkındalık - зэхэщlыкl, "insanlar arasında olma sanatı" - цlыху хэтыкlэ, zihnin derinliği- хэплъэ, ölçü veya orantı duygusu - мардэ (bu kavramla ilişkili altın oran felsefe teorisi), "yetişkin zihni"- акъыл бэлигъ, "yerleşik zihin" - акъыл зэтет vb. kategoriler önemli bir yere sahiptir.

 

Resim: Hamit Savkuev

 

Geleneksel ahlaki kültürü öğrenme ve geliştirme sürecinde, bunların ve diğer bazen çok karmaşık kavramların her birinin ahlaki içeriğinin eksiksiz ortaya çıkarmak gerekir. Örneğin, псапэ kategorisi, Çerkeslerin eski dini sistemin kökeninde yer aldığı ve ruh ile ilgili fikirler, ruhun kurtuluşu hakkında, Tanrı'nın merhameti vb. kavramlarla yakından ilişkili olduğu için, çok ayrıntılı bir değerlendirme gerekmektedir. Genel olarak, adıgağa’nın dini etiğe olan yakın ilişkisi açıktır, bu da araştırmacıların yakından ilgilenmesini gerektirir. İncil'in ve Kuran'ın birçok hükmünün, geleneksel ahlakın bilinen kavramlarını ve hükümlerini neredeyse tam anlamıyla tekrarlandığı bilinmektedir. Bu nedenle, Adıge etiğini, Hıristiyanlık, İslam ve Budizm'in dini etiğinin yakın bağlantısını incelemek tavsiye edilir.

 

Geleneksel etiğin temelinin incelemeye devam edilmesi, Adıge görgü kurallarının - адыгэ нэмыс (адыгэ щэнхабзэ) öğrenilmesi ve geliştirilmesi çok önemlidir. Adıge görgü kuralları, tarihsel olarak yerleşik ahlaki kavramların ve düşüncelerin nesnelleştirilmesi için en önemli araçtır, onları sanal bir biçimden gerçek bir biçime dönüştürmek için bir mekanizmadır. Aslında görgü kurallarının içsel - ahlaki içeriği, emin olduğumuz gibi, adıgağa'nın iyi bilinen etik ilkeleri ve tutumları, her şeyden önce saygı- нэмыс 'tir. Bu ilkenin etkisi ve kontrolü altında, karşılıklı saygı ve tanıma ifade eden, hayırseverlik ve mutabakat atmosferi yaratmaya odaklanan iletişim kuralları yaratılır ve uygulanır.

 

Ne yazık ki, Adıge görgü kuralları araştırmacıları genellikle bu bağlantıların ve ilişkilerin nüanslarına girmezler. Bu nedenle, tarihselçilik açısından, Adıge görgü kurallarının Adıge xabze'nin ahlaki ve yasal kodları ile tanımlanması, aynı zamanda bu kodların çok belirsiz, kabul edilemez tanımları pek doğru değildir. Örneğin, Sarabi Mafedzev, Adıge xabze’yi (Адыгэ хабзэ) "bir Çerkesin doğumdan ölüme kadar eşlik eden müstesna davranış standartları seti" olarak tanımlar (Açıkça hatalı olan bu önermeye dayanarak, günlük yaşamda xabze kelimesinin kullanıldığı geleneksel Adıge kültürünün herhangi bir unsurunun Adıge xabze koduna ait olduğuna safça inanarak, yönetme geleneklerini bu koda dahil ederler. Büyülü ayinleri ve ritüelleri, kehanetleri, çocuk oyunlarını, geleneksel tıp ve beden eğitimi yöntemlerini, yüzme stillerini ve çok daha fazlasını sadece doğrudan değil, çoğu zaman görgü kurallarına ve genel olarak Adıge xabze olarak bilinen düzenleyici sisteme dolaylı bir ilişkiye bile sahip değildir (9).

 

Özetlemek gerekirse, tarihsel olarak Adıge xabze'nin iki normatif alt sistem içerdiği vurgulanmalıdır: Adıgelerin geleneksel sosyo-normatif kültürünün senkretizmine, uygun yasal, görgü kuralları normları düzenlemeleri, yakın etkileşimi, örgütsel birliği, feodal hukuk ve görgü kuralları tanıklık ediyor. Aynı zamanda Adıge etiği, Adıge xabze'nin bir tür ideolojik temelidir. Belirli normlar ve düzenlemelerden ziyade son derece genel ahlaki değerler ve ilkeler sistemidir. Başka bir deyişle, Adıge xabze ve Adıgağa, Çerkeslerin geleneksel normatif- değer kültürünün bileşenleri olarak yalnızca daha yüksek bir sınıflandırma düzeyinde bir araya getirilmiştir. Bu, diğer şeylerin yanı sıra, adıgağa Adıge habze'nin ayrılmaz bir parçası olduğu yargıların ne kadar yanlış olduğunu anlamamızı sağlar (7).

 

Adıge kültürel geleneğinde ve bu geleneğin taşıyıcılarının zihinlerinde görgü kuralları, her zaman günlük yaşamda, günlük karşılaşmalarda ve temaslarda adıgağa'nin ahlaki ilke ve tutumlarının bir tezahürü olarak görülüyor. . Başka bir deyişle görgü kuralları, insanlık, saygı, mantıklı, cesaret, onur gibi değerleri pratik düzleme, davranış ve iletişim alanına taşınır. Ama aynı zamanda saygı ön plana çıkıyor. Adıge görgü kurallarının, belirli bir normatif sistem olarak, halk arasında bu ana içeriğe karşılık gelen bir isim адыгэ нэмыс (kelimenin tam anlamıyla "Adıge saygısı") alması boşuna değildir.

 

Adıge görgü kurallarını Kafkasya'nın diğer halkları örneğin,Balkarlar, Karaçaylar, Nogaylar, tarafından, Adıgelerin ekzonim adı olan"Çerkes" kullanarak ifade ederler. Kararlı değerlendirme ifadesinin bir parçası olarak kullanılan "Çerkes namıs""черкес намыс", terimi buradan geliyor. Örneğin Balkarlar ve Karaçaylar şöyle derler: "Bu dünyada Çerkes görgü kurallarıyla (Çerkes namusu) hiçbir şey karşılaştırılamaz",Черкес намысха - дунъяда зат жетмез. Bir övgü olarak şu ifadeyi kullanırlar: Çerkes görgü kurallarına uymaktadır (Çerkes namusu)", Черкес намыс этеди. Bu ifade kişinin son derece saygılı, kibar, nazik, asil olduğunu vurgular. Bu tür ifadeler, Adıge görgü kurallarının komşu halklarla (Osetler, Abazalar, Balkarlar, Gürcüler, Karaçaylar vb.) etkileşim içinde olduğunu ve bu halklar için bir standart olduğunu bir kez daha kanıtlıyor.

 

Son yıllarda, 1990'da benim tarafımdan önerilen Adıge görgü kurallarının başka bir adı daha aktif hale geldi: адыгэ щэнхабзэ - "Adige ahlaki davranış kuralları." Bunun kelimenin tam anlamıyla bir neolojizm olduğu düşünülmemelidir. Щэнхабзэ terimi, nadiren ve çoğunlukla Batı Adıgelerin folklor metinlerinde, etnografik alan araştırma materyallerinde bulunur. Yani Adıge dil bilincine yabancı değildir. Bu kelimeyi özellikle çekici kılan, içindeki iki kavramın birleşimidir: щэн- ahlak, хабзэ- sürdürülebilir, alışılmış, genel kabul görmüş eylem tarzı. Özünde, "адыгэ намыс" terimiyle birlikte kullanılabilecek Adıge görgü kurallarının çok kapsamlı ve kesin bir başka tanımıdır (9).

 

Resim: Hamit Savkuev

 

Bu nedenle, Adıge görgü kurallarının isminde, geleneksel etikle ve her şeyden önce, karşılıklı saygı ve görgü kuralları, nezaket, incelik, bireyin etik dokunulmazlığı fikirleriyle ilişkili kısmıyla olan bağlantısı açıkça görülmektedir. Adıge görgü kuralları (адыгэ нэмыс, адыгэ щэнхабзэ), bu türden diğer herhangi bir kurum gibi, karşılıklı saygı ve tanınmayı simgeleyen karmaşık, ayrıntılı olarak tasarlanmış bir iletişim kuralları veya normları sistemi olmuştur, olmaya devam etmektedir. Başka bir deyişle, bunlar iletişim kültüründe kutsanmış olan sosyal bağların ve ilişkilerin güzelliği ve uyumu hakkında fikirlerdir. Bu nedenle, görgü kuralları her durumda iletişim kültürünün örgütsel merkezidir. Ancak genel Adıge değerleri sisteminde, bir bütün olarak geleneksel kültürün ana teması ve çekirdeği olarak etik ile birlikte hareket ederek daha da önem kazanmaktadır.

 

Yapısal olarak Adıge görgü kuralları, iyi koordine edilmiş genel ilkelerden, özel kurallardan ve tüm iletişim kurumlarından oluşan normatif bir sistemdir. Bunların, görgü kurallarının farklı yapısal seviyeleri veya "katları" olduğu söylenebilir. Öğretim sürecinde bu seviyelerin her biri ayrı ayrı ele alınmalıdır. Bu nedenle üzerinde daha ayrıntılı olarak duracağız.

 

Adıge görgü kurallarının önde gelen ilkesi ve anlamsal baskınlığı, söylendiği gibi saygıdır - нэмыс. Buna ek olarak, bir takım özel, araçsal ilkeler de öne sürülmektedir. İçeriklerine ve yönelimlerine göre hiyerarşik ve fiziksel olmak üzere iki gruba ayrılabilir.

 

Hiyerarşik ilkeler, belirli insan kategorilerine özel ilgi gösterilmesini ve onlara özel saygı gösterilmesini zorunlu kılar.

 

Bu bağlamda, aşağıdakiler ön plana çıkmaktadır: 1) Yaşlıları saygı - нэхъыжьым и нэмыс, 2) Kadınlara saygı - бзылъхугъэм и нэмыс, 3) Misafirlere saygı - хьэщlэм и нэмыс, 4) Çocuklara saygı - сабийм и нэмыс, 5) Kendine saygı - щхьэлъытэж.

 

Bu ilkelere önemli bir ek, fiziksel ilke ve tutumlardır: 1) yardımseverlik, 2) alçakgönüllülük ve incelik, 3) Sanat ve ifade gücü (etkileyicilik). Görgü kurallarının genel tutumunu, tarzını veya tonunu belirlerler, insanlara iyi niyet, güven, önem, canlılık kazandırırlar, böylece karşılıklı saygı ve tanıma, dostane beraberlik ve rızanın etkisini arttırırlar. böylece karşılıklı saygı ve tanıma, dostane beraberlik ve uyumun etkisini güçlendirirler.

 

Birbirini tamamlayan, yalnızca genel referans noktaları değil, aynı zamanda insanlara karşı saygılı bir tutumu gerçekleştirmenin belirli yollarını belirleyen görgü kuralları ilkeleri, karşılıklı saygı ve kendine saygının karmaşık bir mozaik resmini yaratır, saygılı davranış için geniş bir özel kurallar ağı oluşturur. Bu kuralların toplam sayısı oldukça fazladır. Bunlar yüzlerce, binlerce birimden oluşuyor. Adıge görgü kurallarının Çin veya Japon görgü kuralları ile birlikte en karmaşık ve ayrıntılı olarak kabul edilmesi boşuna değildir. Buna dikkat çeken Adil-Girey Keşev, Adıge şövalye görgü kurallarının "on bin Çin töreninden" aşağı olmadığını yazdı (5). Açık bir gerçek olarak, Çerkeslerin şövalye ahlaki ve görgü kurallarının tipolojik benzerliği sadece Çinlilerle değil, aynı zamanda Japon görgü kurallarıyla ve Japon samuray buşido onuruyla da değerlediriliyor (1).

 

Genel olarak, görgü kuralları, belirli bir iletişimsel veya iletişimsel anlamda bir eylemi veya hareketi kimin, ne zaman, hangi kişilerle ilgili olarak gerçekleştirebileceğini veya gerçekleştirmesi zorunlu olduğunu belirleyen oldukça karmaşık kültürel komplekslerdir. İletişim araçları ve kanalları normatif olarak sabitlenmiştir: Doğal dil, jestler, yüz ifadeleri, kostüm detayları, zamanın ve mekânın yapılandırılması, özellikle saygılı bir tutum sergilemek için özel olarak uyarlanmış şeyler, ev eşyaları, sözlü veya yazılı mesajlar vb. Bunların hepsi etik ve görgü kuralları ders kitaplarında ayrıntılı ve sistematik bir şekilde sunulmalıdır.

 

Aynı şekilde, görgü kurallarının tekrar eden sosyal iletişim durumlarına nasıl hitap ettiğini ayrıntılı olarak göstermek gerekir: Aile içi iletişim, ziyafet, düğün, cenaze, iş ziyareti, yolda buluşma, alış veriş vb. Bu gibi durumlarda etkileşim, kullanılan araçların ve iletişim biçimlerinin karşılıklı olarak anlaşılmasını, koordinasyonunu ve uyumlu hale getirilmesini sağlayan, görgü kurallarına göre belirlenmiş belirli bir senaryoya göre gerçekleştirilir.

 

Genellikle, tipik sosyal durumlar çerçevesinde, etkileşim katılımcılarının sosyal rollerini ve iletişimsel görevlerini pekiştiren ve açıkça tanımlayan nispeten bağımsız alt sistemler veya görgü kuralları kurumları oluşur. Örneğin, düğün görgü kuralları, çöpçatanların, gelin ve damadın ebeveynleri, damadın kendisi, erkek arkadaşları, gelinin vb. nasl davranması gerektiği düzenlenmiştir. Düğün ritüeli, gelini damat evine getirme töreni, damadın baba evine dönüş ritüeli, gelinin akrabalarıyla tanışma töreni vb. ayrıntılı olarak anlatılır. Çeşitli düğün ve düğün sonrası kutlamalar için şartlar, yer, prosedür, mehir miktarı ve bir dizi geleneksel hediye belirlenir.

 

Görgü kuralları açısından oldukça iyi hazırlanmış senaryolar doğrultusunda, dini bayram, törenler ile çeşitli ziyaretler gerçekleştirilmiştir ve gerçekleştirilmektedir: Saygılarını sunmak için, hastayı ziyaret etmek, başsağlığı dilemek, bir çocuğun doğumundan dolayı tebrik etmek vb.

 

Elbette tüm bunları günümüz gerçekleri açısından algılamak ve değerlendirmek gerekiyor. Kültürün tarihsel gelişiminin geçmiş aşamalarıyla, feodal yaşamla yakından ilişkili olan Adıge görgü kurallarının bazı normları gözetilmez ve hiç uygulanmaz veya yeterince tam olarak uygulanmaz. Örneğin, ayrıntılı olarak tasarlanmış zarif binicilik görgü kuralları neredeyse geri dönüşü olmayan bir şekilde geçmişte kaldı, aile içi, sofra, düğün görgü kurallarının birçok unsurun ilgi düzeyini ve önemini yitirdi. Bu doğal bir süreçtir ve görevin geleneksel görgü kurallarının tüm normlarını tam olarak yeniden canlandırmak olmadığını, bunun imkânsız ve mantıksız olduğunu anlamak gerekir.

 

Aynı zamanda Adıge görgü kurallarının temel içeriğini ve insancıl yönünü korumak, modern yaşamın kendine özgü koşulları ile zamana ayak uydurarak sürekli ve sürdürülebilir gelişimini sağlamakla yükümlüyüz.

 

Bu bağlamda, Çerkes kültürüne, aynı zamanda etik rasyonalizasyon ve görgü kurallarına ihtiyaç duyulan yeni etkileşim durumlarının yavaş yavaş dahil edildiğine özellikle dikkat edilmelidir. Yeni yıl kutlaması, doğum günleri, evlilik yıldönümleri, medeni durum işlemlerinin tescili, Rus-Kafkas savaşında ölenler için yas günü, cumhurbaşkanlığının göreve başlama töreni vb. Tüm bu yeni sosyal etkileşim biçimleri için, geleneksel etik ve görgü kurallarının ilke ve yönergeleriyle tutarlı, herkes için tek, anlaşılabilir ve uygun bir senaryo geliştirmek çok önemlidir.

 

Görgü kurallarının asıl amacı, ilişkileri düzene sokmak, temasları kolaylaştırmak, toplumda, bir grupta veya belirli bir yaşam durumunda anlaşılır, hoş psikolojik, manevi ve ahlaki bir ortam ve atmosfer yaratmak olduğu sürekli akılda tutulmalıdır. Böylece görgü kuralları düzensizliğe ve kaosa direnir, sosyal bağların, ilişkilerin, uygulamaların sürekliliğini sağlar, toplumdaki normal dinamik gelişim için gerekli olan ahlaki hijyen ve disiplin seviyesini korur. Görgü kuralları, bu kapasitede, sosyal değerinden hiçbir şey kaybetmeden insanlık tarihi boyunca işlev görmüştür. Bu nedenle, haklı olarak bu sosyal kurumdan gezegen kültürünün ve evrensel mirasının fethi olarak bahsedebiliriz. Adıgelerin görgü kurallarına gelince, kuşkusuz bu sadece Adıgelere ve ortak 

Kafkasya'ya değil, aynı zamanda dünya kültürüne de önemli bir katkıdır.

 

Resim: Hamit  Savkuev

 

Bütün bunları hesaba katarak Adıge toplumunun sosyal yaşamında etik ve görgü kurallarının özel rolünü göz önünde bulundurarak, tüm ahlaki eğitim ve eğitim sistemini inşa etmek gerekir. Aile, okul, tüm kültürel ve eğitim kurumları ağı bu sorunun çözümüne dâhil edilmelidir. Ama bu yeterli değil. Dünyanın etik rasyonalizasyon yollarına hakim olma ve geliştirme sorunların, devletin kültür politikasının bir önceliği haline gelmesi önemlidir. Adıgelerin etik ve görgü kurallarında yer alan ahlaki ideoloji ve siyasetin yasal olarak tanınması ,dağıtılmasında belirleyici faktör resmi makamlardır. Özellikle parlamentoda ve Adıgey, Karaçay-Çerkesya, Kabardey-Balkar cumhurbaşkanları altında geleneksel etik ve görgü kuralları komisyonları oluşturmak için uzun zamandır geç kalınmış bir ihtiyaçtır. Çerkeslerin geleneksel ahlaki kültürü, doğru bir şekilde anlaşılması ve kullanılması ile birlikte, tüm faaliyet alanlarında hızlı ve somut fayda, geri bildirim ile ekonomik, politik, sosyal işlev görebilir. Japonya, Almanya veya Çin'in ekonomik mucizesinden aşağı olmayan bir sosyo-ekonomik mucizenin yaratıcısı olabilir.

 

Fakat bu, modern Adıge toplumunun aslında en ufak bir ölçüde kullanmadığı, etik olarak doğrulanmış düşünce ve davranış biçimlerinden neredeyse meydan okurcasına vazgeçtiği bir fırsattır. Bu arada, bu en çok Kabardey’de, bir tür varoluşsal nevroz, potansiyeli halinde olan insanlar için geçerlidir. Kişinin varoluşunun hiçbir bütünlük ve derin anlamı olmadığı zaman,sadece önemli ve iyi düşünülmüş herhangi bir yönergeler değil, aynı zaman yaratıcı potansiyelini en azından kısmen gerçekleştirmek için kendini ayrıcalıklı bir biçimde tanımlamak için temel bir arzusu bile yoktur. Bir öz-şefkat krizi ve daha geniş bir kendi kültürü krizi vardır. kişinin kendi iç ve dış görünümüne ve imajına, ulusun bugününe ve geleceğine karşı dikkatsiz, umursamaz, bir tutum vardır.

 

Buradan çıkarılması gereken çok önemli bir sonuç daha vardır: etik ve görgü kuralları, varoluşun etik rasyonalizasyonu, köklü yöntemler kurulduğu gibi, tarihin belirli bir döneminde hüküm süren adetler ve alışkanlıklar, etnik kökenle belirgin farklılıklar gösterebilir.

 

Sosyolojide şeyleştirme veya anomi olarak adlandırılan, bunun bir sonucu olarak, sapkınlığın ölçeğini genişletmek, mantıksal, etik açıdan kusurlu düşünce ve davranışlar da dahil olmak üzere sosyal bağlantıların durumunu elde ederiz. Modern Adıge toplumunda bu türden süreçler çok ileri gitti. Rusya-Kafkas savaşının felaketiyle bile kıyaslanamayacak kadar insani bir felaketle karşı karşıyayız.

 

NOTLAR:

 

1. 1. Arutyunov S.A. Sosyal düzenleyici olarak Kafkas bayramı // Odysseus. Tarihteki adam. M., 1999.

 

2. 2. Bgajnokov B.H. Adıge görgü kuralları. Nalçik, 1978; Mıjey M. Адыгэ хабзэмрэ ди зэманымрэ. Çerkessk, 1980; Mafedzev S.H. Çerkeslerin geleneksel kültürünün nesiller arası aktarımı. Nalçik, 1990; Hanahu R.A., Tsvetkov O.M. Adıgağa'nın kültürel-etnik olgusu. Problemin formülasyonu// Adıgey Cumhuriyeti'nde felsefe ve sosyoloji. Cilt 1. Maykop, 1995; Unejev K.H. Adıge (Çerkes) kültürü olgusu. Nalçik, 1997.

 

3. 3. Bgajnokov B.H. J. Kazanoko'nun etiği ve 18. yüzyılda Kabardey'in manevi atmosferi // Jabağı Kazanoko. Konferans materyalleri. Nalçik, 1987.

 

4. 4. Kabardey-Balkar'da medya çalışanlarının önerisi üzerine bu terim "kültür" anlamında kullanılmaktadır, örneğin: щэнхабзэм и министр - "kültür bakanı".

Aynı zamanda, bu kelime haksız yere, benim de önerdiğim uyumlu bir terim olan щlэнхабзэ, yerine ikame edildi (Bkz: Bgajnoko B. Адыгэ хабзэ щlэин//1уащхьэмахуэ, 1990, № 2) Bu bağlamda içeriği vurgulanması gerekir.

Щlэнхабзэ ("kabul edilebilir, tercih edilen, gerekli eylem tarzı"), Bu kavramın içeriği hakkında modern fikirler, kültür kelimesinin anlamına mükemmel bir şekilde karşılık gelir.

Aynı zamanda щэнхабзэ ("normlar, ahlaki davranış biçimleri") "kültür" anlamına tam olarak uymuyor.

 

5. Keşev A. Adıge şarkıların karekteri // Adıge aydınların seçilmiş eserleri. Nalçik, 1980, s.125.

 

5. 6. Kotova I.B., Şiyanov E.N. Hümanist pedagojinin oluşumu ve gelişimi. Rostov N / D, 1997.

 

6. 7. Mamxegova R.A. Belirtilen makale s.7; Mafedzev S.H. Адыгэ хабзэ.. Nalçik, 1997.n.47; Dumanov H.M., Ketov Yu.M. 17. - 19. yüzyılların ikinci yarısında Adıge xabze ve Kaberdey'deki mahkeme . Nalçik, 2000. s.28; : Mafedzev S.H. Adıgeler. Adetler, gelenekler (Adıge Xabze). S.9; Dumanov F.H. Adıge habze // KBIGI Bülteni, Sayı 8, Nalçik, 2001, s.106.

 

7. 8. Mafedzev S.H. Çerkeslerin geleneksel kültürünün nesiller arası aktarımı. Nalçik, 1990, s.229.

 

8. 9. Mafedzev S.H. 'nin son eseri bu konuda daha da gösterge niteliğindedir. Adıge görgü kurallarının özünü tamamen yanlış tanıtmak için iyi bir rehber görevi görebilir. Bakınız: Mafedzev S.H. Adıgeler. Adetler, gelenekler (Adıge Khabze). Nalçik, 2000.

 

9. 10. Hanahu R.A., Tsvetkov O.M. Adıgağa'nın kültürel-etnik olgusu. Problemin formülasyonu// Adıgey Cumhuriyeti'nde felsefe ve sosyoloji. Cilt 1. Maykop, 1995; ; Bgajnokov B.H. Adıge etiği. Nalçik, 1999.

 

10. 11. Şorov I.A. Adıgelerin sözlü halk sanatında ahlaki eğitim fikirleri. Rostov, 1977; aynı şekilde: Adıge halk pedagojisi. Maykop, 1989; Zagazejev M.T. Adıgelerin halk pedagojisi üzerine denemeler. Nalçik, 1996; Mamxegova R.A. Adıge görgü kuralları üzerine yazılar. Nalçik, 1993; Мэмхэгъ Р. Лъэпкъым и цlыху бгъэсэнум. Nalçik.

_____________________________________________________________________

 

Bgajnokov Barasbiy Haçimoviç , Tarih Bilimleri Doktoru, KBR Hükümeti ve KBSC RAS Kabardey-Balkar İnsani Araştırmalar Enstitüsü Direktörü.

 

Çeviri: Beşto Yılmaz Beştepe

 

Cherkessia.net, 13 Nisan 2023