Kişisel iletişimde amaç ve hedeflere ulaşmak için kendini en iyi şekilde gerçekleştirmek için görgü kurallarının bilinmesi ve takip edilmesi gerektiğine dair kanıtlanmış bir inanç vardır. Bu gibi durumlarda, kişinin saygılı davranışla kazandığı iyi bir itibar belirleyici olarak önem taşır. 

 

Bu, dost canlısı, saygılı ve iletişimi keyifli bir kişinin itibarıdır-гуапэ, нэмысыфIэ, гурыхь. Genellikle bu tür insanlardan özel bir sempatiyle söz edilir: И зыщIыкIэм узэIэпешэ-"Davranışlarıyla dikkat çekiyor"; Хабзэр гукIэ зэрешэ-"Ahlak kurallarını (хабзэ) kalben taşıyor". Bu, insan davranışındaki dış ve iç uyumunun ifadesidir. Değerlendirmelerin diğer ucunda ise хабзэ hakkında çok az şey bilen ve bilmeyen,-хабзэмыщIэ  insanlar vardır. Genellikle insanlarla temas halindeyken çekingenlik, çaresizlik ve kafa karışıklığı gösterirler. Konfüçyüs, "Ritüelsiz saygı telaşa yol açar" diye vurguladı (Lun Yü 1972: 155). 

 

Resim: Hamid Savkuev

 

Çerkesler aynı vesileyle "хабзэ 'yi bilmeyen kabadır" - ХабзэмыщIэ щIыкIейщ - diyorlar. Bu tür bir cehalet, görgü kurallarının pasif, kötü niyetli olmayan ihlallerine zemin hazırlıyor.  Örneğin büyükleri ya da kadınlar geldiğinde oturduğu yerden kalkmaması, özür dilemesi ya da bir hizmet için teşekkür etmesi gerektiğinde susması, gerekli kibar ziyaretleri yapmaması vb. Böyle bir kişi için geçerli olan genel özelliklere ek olarak: хабзэмыщIэ -"görgü kuralları cahili", мыгъасэ - "eğitimsiz", щIыкIей, щIыкIэншэ, щIыкIей-IукIей, мыкъмыдж – "kaba, terbiyesiz, kültürsüz".Psikolojik açıdan çok doğru bir tane daha var: цIыху мыщI или мыIомыщI- "tuhaf, değersiz, faydasız , İnisiyatif eksikliği." Bu insanlar kişiliklerini asil bir biçimde ortaya koymakta başarısız olurlar. 

 

Kuralsızlık ve sapkın (sapkınlık) davranışın özel bir biçimi olarak görgü kuralları bilgisizliği, kendini gerçekleştirme alanını ve olanaklarını sınırlar. Bir kişi, görgü  kurallarını açıkça hatta meydan okurcasına  apaçık ihlal ettiğinde, görgü kuralları bilgisizliğinin aktif biçimi açıkça göze çarpıyor: Konuşmaya kaba bir şekilde müdahale eder, iftira atar, anlamsız şakalar yapar, uzanarak oturur, yüksek sesle güler, utanmadan kendisini ve sevdiklerini över vb. Bu tür davranışlar etik dışı, saygısızlık хабзэншагъэ, нэмысыншагъэ olarak kabul edilir.  

 

Ahlak kurallarını kasten ihlal eden kişiye хабзэншэ-"görgü kurallarından yoksun",  щэныншэ -"ahlaksız" denir. Daha güçlü ifadeler de kullanılır: псэжь -" küstah", жагьил -"cahil"  ve başka. Saygının dalkavukluk ve kölelikle özdeşleştirilmesi, görgü kuralları bilgisizliğinin aktif biçimlerine yakın, olumsuz bir olgu olarak kabul edilir.  Bunun, gelişmemiş bir anlama yeteneğinin belirtisi ve yanlış yargıların kaynağı olduğu genel olarak kabul edilir, bkz.:  Хабзэ зымыщIэм убзэ фIощI- " Görgü kuralları kavramına sahip olmayanlar bunu sadece dalkavuklukla özdeşleştirirler". Çerkesya'daki günlük yaşamın en anlayışlı yazarlarının defalarca uyardığı gibi, geleneksel Adıge nezaketini ve inceliğini bu şekilde algıladığınızda, değerlendirmelerinizde ve tahminlerinizde aldanmanız kolaydır. 

 

Resim. Hamid Savkuev

 

Öte yandan, bunu özgürlüğün bir tezahürü olarak kabul ederek nezaket formüllerini kullanmayı reddetmek mantıksızdır. Bu tür kavramlarla, yeterince kibar olmadığı , kibirli, hatta onunla hiçbir ilginizin olmaması gereken aptal bir kişi olduğu değerlendirilebilir. Şunu söylemelerine şaşmamalı: Хабзэр убзэ зыфIэщIым хуэпщIэнум и ныкъуэр къеганэ - "Görgü kurallarını dalkavukluğun bir  tezahürü olarak gören kişi, kendisini umduğu faydaların yarısından  mahrum bırakır". Görünüşte oldukça eğitimli ve kültürlü insanlar tarafından nezaket kurallarına uymamanın ortaya çıktığı durumlar özellikle vurgulanmaktadır. Bu, kendilerini adıgağe ilkelerinin üzerine koyma arzusunu ve dolayısıyla alaycı yargılar olarak görülüyor: Еджа щхьэкIэ япщэжакъым -"Okumuş olmasına rağmen zihin kazanamamış"; Хабзэр убзэнэп, акъылыр къалэмэп - "Saygı ve dalkavukluk, zeka ve okuryazarlık birbiriyle aynı değildir". 

 

Bütün bunlar yüksek bir saygı statüsünü gösteriyor. Adıge kavramlarına göre, sosyal uyum ve entegrasyonun ana koşuludur. Bu nedenle insanın ikinci doğası haline gelmelidir. İnsanlara saygılı davranma kurallarına, kişinin kendi ülkesinin dışındakiler de dahil olmak üzere her zaman ve her yerde uyulması gerekir. Bu konuda uyarıda bulunurken genellikle şöyle derler: Хабзэжь хэкужь къранэркъым -"Başka diyarlara giderken halkınızın geleneklerini (xabze) unutmayın". Öte yandan, eğer bir kişi uzun bir süre ya da çocukluğundan beri yabancı bir ülkede bulunduysa, ana vatanına döndüğünde, öncelikle cahil ya da aptal olarak bilinmeden, mümkün olduğunca çabuk ve daha iyi bir şekilde Adıge ortamına uyum sağlamak için görgü kuralları alanındaki bilgi ve becerilerini yeniden kazanmakla yükümlüdür.  

 

Bu bana Japonya'da, yurtdışında uzun süre kaldıktan sonra ülkeye dönen insanların, Japon nezaketine ilişkin bilgi ve becerileri yenileyecekleri görgü kuralları okullarına gitmeleri kuralını hatırlatıyor (Natcajima 1955). Kısacası burada toplumun vatandaşlarına uyguladığı belirli ve oldukça şiddetli bir sosyal baskıdan bahsedebiliriz. Bu, kaderin iradesiyle Çerkesya'ya gelen yabancıların, gezginlerin ve göçmenlerin böyle bir görgü kuralları baskısı yaşadığının göstergesidir. Rus General I. Blaramberg, Kabardeylerin "yaşlarına ve konumlarına uygun görgü kurallarına sıkı sıkıya uyduklarını" belirterek, buna boşuna şunu eklemiyor: "Yabancılar bu edep kurallarına uymanın gerekliliğini unuturlarsa onları çok kızdırır"(Blaramberg 1992: 125). Bir yabancı kadınla evlenen Çerkes prensin onu önce fahri bir soylunun evine yerleştirmesi tesadüf değildir.  

 

A. Keshev'in de belirttiği gibi, "halkın kınamasına yol açabilecek kabile yaşamının en ufak koşullarına uymamaktan" kaçınmak için kendisine orada bir yıl boyunca Adıge dili ve görgü kuralları öğretildi ( Girey 1980: 113). 

 

Kaynak: Bğajnoko Barasbi,Адыгская этика- Adıge etiği ( Adıge ahlaki değerler sistemi), Nalçik,EL-Fa ,1999 

 

Çeviri: Beşto Yılmaz Beştepe

 

Cherkessia.net, 30 Ocak 2024