Andırhuay Husen 2 Mart 1920'de Hakurınhable köyünde doğdu.Henüz ilkokul sıralarında iken şiirler yazmaya başladı.Dördüncü sınıf öğrencisi olan Husen'in beş şiiri:"Unutulmaz","Çarlık zamanındaki yaşantım","Şehurac"(1),"Kurdun şarkısı" şair Hatko Ahmed'in tanıtım yazısıyla 30 Mart 1935 tarihli "Kolhoz Bırak" gazetesinde yayımlandı.

 

Andırhuay Husen 1935 yılında Adığe Öğretmen Okuluna girdi.Okuldaki edebiyat çalışmalarına aktif bir şekilde katıldı ve daha sonra bu çalışma gurubunun başkanı oldu.Husen'in şiirleri ülke gazetesinin periyodik yayınlarında yayınlanıyor,kendisi yazarların yaptıkları toplantılarda yer alıyordu.20 Kasım 1935 tarihinde yapılan yazarlar toplantısına katılmış ve konuşma yapmıştı.Aynı yıl Rostov'da yapılan eyalet yazarlar konferansına henüz 15 yaşında olan genç Adığe şairi de katılmıştı.Adığe yazarları ve halk şairlerinin birinci kurultayına da katılmış ve konuşma yapmıştı.

 

1938 yılında Adığe Öğretmen Okulunu bitirince "Sosyalistiçeski Adıgey" gazetesinin redaktörlüğünde çalışmaya başladı.Redaktörlükte çalıştığı yıllarda ülkenin toplumsal politik ve sosyal ekonomik sorunları ile ilgili çokça yazılar yayımladı.Bununla birlikte edebiyat sanat çalışmalarına da ara vermiyordu.Şiirlerinin yer aldığı bir kitabı hazırlamış isede bastırmaya zaman bulamamıştı.

 

Andırhuay Husen 1940 yılında askere alındı.Stalingrad askeri-politik okuluna öğrenci oldu.Askerlik ile birlikte yazma çalışmalarını da yürütüyor şiir ve denemeler yazıyor,bunları ülke gazetesine(2) gönderip yayınlatıyordu.Savaşın ilk günlerinde Husen savaş alanına gönderildi.Keskin nişancı ve keşifçi olarak görev yaptı.Cephede olanları konu edindiği "Muhabereciler","Partizanın ölümü seçişi","Küçük kız Galya" isimli öyküleri yazdı.8 Kasım 1941 de büyük kahramanlık göstererek savaşta yaşamını yitirdi.Ülke yazarları arasında Sovyetler Birliği kahramanı ünvanını ilk olarak Andırhuay Husen almış oldu.

Husen'in doğduğu köyde ve yaşamını yitirdiği Diyakov'da (Ukraynada) anıtı dikilmiştir.Onun adına doğduğu köy Hakurınhable'de müze açıldı.Adı okuduğu Öğretmen okuluna,şehir ve köylerin sokaklarına verildi.

 

Husen'in yaşamı ve kahramanlığı üzerine yazarlar eserler yazdılar.Kestan Dimitri'nin "Batır" adlı öyküsü,Maşbaş İshak'ın "Ağabeyim" adlı poemi,Yahutle Sefer'in "Husen" adlı poemi,Jane Kırımıze'nin "Andırhuay Husen" adlı dokümantal uzun öyküsü,Z.M.Kolosov'un "Yoldaş general" adlı uzun öyküsü bunlardandır.1972 yılında"Yoldaş general"  "Mosfilm" tarafından film yapıldı.Filmde Husen rolünü ünlü artist Şavkat Gaziyev oynadı.

 

Gençlerin yurtsever yetiştirilmelerinde şiirlerinin katkısı dikkate alınarak 1970 yılında Kuban Gençlik Örgütü'nün N.Ostrovski  ödülü Andıhuay Husen'e verildi.

Husen kısa yaşamında kitap çıkarmaya vakit bulamamıştı ancak savaştan sonra Jane Kırımız tarafından onun gazete ve dergide yayınlanmış olan şiirleri toplanarak "Benim şarkım" adıyla 1946 yılında yayımlandı.Daha sonraki yıllarda da Husen'in toplu şiirleri birkaç kez yayımlandı."Şarkı söyleyeceğim"(1971),"Beni sağ kabul edin" (Adığece ve Rusça, 1976) bunlardandır.

 

(1)Adığeyde küçük bir nehir

(2)Adığeyde yayınlanan gazete

Yazı Ş.Abu'nun A.C.yazarları kitabından çevrilmiştir.

 

 

 

 

АНДЫРХЪОЕ ХЪУСЕН (АНДРУХАЕВ ХУСЕН БОРЕЖЕВИЧ)

 

Андырхъое Хъусен Борэжъ ыкъор къуаджэу Хьакурынэхьаблэ гъэтхапэм и 2-м 1920-рэ илъэсым къыщыхъугъ.Ублэп1э еджап1эм щеджэзэ усэ тхыныр ригъэжъагъ.Хьаткъо Ахьмэд гущы1апэ фиш1и,я 4-нэрэ классым щеджэрэ Андырхъое Хъусен иуситф-"Ащымыгъупщэжъын","Совет часовой","Пачъыхьэм изэман сищы1эк1агъэр","Щэхъурадж","Тыгъужъым иорэд" зыфи1охэрэр хэку гъэзетэу "Колхоз быракъым" гъэтхапэм и 30-ым 1935-рэ илъэсым  къыхыригъэутыгъ.

1935-рэ илъэсым 1оныгъо мазэм  Адыгэ к1элэегъаджэ техникумым Андырхъое Хъусен ч1эхьагъ.Ащ ч1эт литературнэ кружокым и1офш1энхэм чанэу ахэлажэу ригъажъи,нэужъым пащэу фэхъужъыгъ.Хъусен иусэхэр хэку гъэзетым зэк1элъык1оу хиутыщтыгъэх.Тхак1охэм язэ1ук1эгъухэм ахэлажъэщтыгъэ.Тхак1охэм язэ1ук1эгъоу шэк1огъум и 20-м 1935-рэ илъэсым щы1агъэм хэлэжъагъ,къыщыгущы1агъ,а илъэс крайым итхак1охэм яконференциеу Ростов на Дону щык1уагъэми илъэс 15 зыныбжъ адыгэ усэк1о ныбжъык1эри хэлэжъагъ.Адыгэ тхак1охэмрэ ашугхэмрэ яапэрэ зэфэсэу щы1агъэм и1офш1эни Хъусен хэлэжъагъ,къыщыгущы1агъ.

К1элэегъаджэ техникумыр къызеухым,1938-рэ илъэсым хэку гъэзетэу "Социалистически Адыгей" зыфи1орэм иредакцие 1оф щиш1эу ригъэжъагъ.Алъэхъаным редакционнэ 1офш1эн  пшъэрылъхэр ыгъэцак1эзэ,обшественнэ-политическэ,социальнэ-экономическэ щы1эк1э псэук1эу хэкум илъхэм яхьыл1агъэу тхыгъабэхэр Хъусен гъэзетым къыхеутых.Ащ дак1оу,илитературнэ-творческэ 1офш1эни зэпигъэурэп.Иусэхэри зэхэугъоягъэхэу къыдигъэк1ынэу тхылъ ыгъэхьазырыгъагъ ау игъо фифагъэп.

1940-рэ илъэсым Андырхъое хъусен дзэм ащагъ.Сталинградскэ военнэ-политическэ училищэм еджак1оу агъэк1уагъ.Дзэ къулыкъур ыхьызэ,итхэни лъегъэк1уатэ.Усэхэр,очеркхэр етхых,хэку гъэзетым къегъэхьыхэщ щыхарегъэутых.Заор къызежъэм апэрэ мафэхэм Хъусен   зэуап1эм 1ухьагъ,снайпэр 1офым к1эщак1о фэхъугъ,разведкэм к1оуи къыхэк1ыгъ.Джащ щыхъугъэ -щыш1агъэхэр къыгъэлъагъохэу "Связистхэр","Партизаным хьадэгъур зэрищтагъэр","Галя пшъэшъэжъыер" зыфи1орэ рассказ к1эк1хэр Андырхъуаем ытхыгъэх.Л1ыгъэшхо зэрихьэзэ,ноябрым и 8-м 1941-рэ илъэсым зэуап1эм щыфэхыгъ.Хэгъогум итхак1охэрэмк1э апэрэу Советскэ Союзым Ил1ыхъужъ зыфи1орэ щытхъуц1эр Хъусен къыфагъэшъощагъ.  

Хъусен зыщыщ къуаджэми зыщыфэхыгъэ къутырэу Дьяковыми саугъэт ащыфагъэуцугъ.Хъусен и музей икъуаджэу Хьакурынэхьаблэ къыщызэ1уахыгъ.Л1ыхъужъым ыц1э к1элэегъаджэ училищэу зыщеджагъэми,къалэм,къуаджэхэм яурамхэми ахьы.

Хъусен идунай къырык1уагъэр,л1ыгъэу зэрихьагъэр къа1уатэу тхак1охэм произведение пчъагъэхэр атхыгъэх.Ахэмэ ащыщых Кэстэнэ Димитрие ирассказэу "Батыр",Мэщбэш1э Исхьакъ ипоемэу "Сшынахьыжъ",Ехъул1э Сэфэр ипоемэу "Хъусен",Жэнэ Къырымызэ идокументальнэ повестэу "Андырхъое Хъусен",З.М.Колосовым иповестэу "Товарищ генерал" зыфи1охэрэр ык1и ахэм анэмык1хэри.Повестэу "Товарищ генерал" зыфи1орэм техыгъэу,а ц1эр и1эу художественнэ фильм "Мосфильмым" 1972-рэ илъэсым къыт1упщыгъ.Хъусен иобраз а фильмым къыщеш1ы артист ц1эры1оу Шавкат Газиевым.

Ныбжъык1эхэр патриотэу п1угъэнхэм фэлажъэрэ художественнэ к1уач1эу Хъусен иусэхэм апкъырылъыр къыдалъыти,Кубанскэ комсомолым ипремиеу Н.Островскэм ыц1эк1э щытыр Андырхъое Хъусены 1970-рэ илъэсым къыфагъэшъощагъ.

Хъусен ежъ щы1эзэ,тхылъ къыдигъэк1ынэу игъо фимыфагъэми,гъэзетхэм,журналым къащихиутыгъагъэхэр Жэнэ Къырымызэ зэо ужым къыугъоижъыхи "Сэ сиорэд" ыц1эу 1946-рэ илъэсым апэрэу къыдигъэк1ыгъагъ.Ащ ыужым Хъусен иусэхэр зэхэугъоягъэхэу заулэрэ къыдэк1ыгъэх."Орэд къэс1ощт"-1971,"Сыпсаоу сышъулъыт"(адыгабзэк1и урысыбзэк1и зэголъэу,1976).