Eski Adıge şarkılarını okuyan “Cenıko” (Ocak başı) adlı topluluk bundan 10 yıl önce Şevgen rayonunda kurulmuştur. Topluluk eski Adıge şarkılarını günümüz koşullarına uyumlu olacak biçimde yeniden canlandırıyor ve söylüyor.
“Cenıko” 2014’te Hakurınehable (1) beldesinde kuruldu. Eski şarkılar uzmanı, Kereşe Tembot adlı Adıge Cumhuriyeti Sosyal Bilimler Araştırma Enstitüsü'nde dil bilimleri genç asistanı Negereko Kazbek, topluluğun kurucusu. Topluluk güçlenerek 2018 yılında “halk topluluğu” adına hak kazandı. Topluluk, eski Adıge şarkılarını eski örneklere uygun biçimde söylemeyi görev edindi. Topluluk eski Adıge müzik enstrümanlarından kamıl (flüt), kemençe (şıkepşıne) ve “pĥeţarko”(arp) kullanıyor. 2020 yılında kemençe ve flüt çalan Yusıp Zavır topluluğun yöneticisi oldu.
Topluluk 10 yıl içinde çok sayıda etkinliğe katıldı. Cenıko, “Vahşi Tümen”in (Дивизие Iэлыр) (2) kuruluşunun 100. yıl kutlaması için Moskova’ya davet edildi, 2016’da da Bıtırbıf’da (3) ödül aldı. Çeçen Cumhuriyeti Bilimler Akademisi’ne iki kez davet edildi, “Cenıko”, Çeçen gerilla önderi Şeyh Mansur (4) üzerine söylenmiş eski bir Adıge şarkısını – Grozni’de - okudu. 2021’de İnguş Cumhuriyeti’nin Magas kenti ödülünü aldı. Bunlardan başka Cenıko, Ulyanovsk, Çeboksar, Kislovodsk, Soçi, Nalçik, Habez, Psıbe ve Vladikavkaz’da konserler verdi.
2023 yılında bir ulusal proje olan “Kültür” kurumu desteğiyle Güney ve Kuzey Kafkasya Federal bölgeleri yörelerinden, Donetz ve Lugansk halk cumhuriyetlerinden, Herson ve Zaporojye oblastlarından sanat topluluklarının katıldığı ve Astrahan kentinde düzenlenen Rusya festival yarışmasına “Cenıko” da katıldı.
Festival ve yarışmalar sonucu yapılan değerlendirmede, başarılı görülen topluluklar bağlamında “Cenıko”ya hibe olarak iki milyon ruble para verildi. Çuvaş Cumhuriyeti’nde verilen “İşlemeli Rusya” (ХэдыкIыгъэ Урысыер) festivalinde birinciliği aldı. Cenıko, Adıge Xase ve Atlı Xase (Шыу Хасэ), ayrıca Ulusal Müze ve “Adıge mak” gazetesi ile işbirliği içinde. Cenıko, şarkıları eski makamlarıyla icra etme ve canlandırma dışında, çok sesli şarkı söylemenin başka türleri üzerinde de çalışıyor, ulusal şarkıları yeni tekniklere göre de söylüyor.
Cenıko, AC halk ressamı, “Jıv” (Жъыу) ekibi kurucusu Ğuç’e Zamudin (ГъукIэ Замудин) ile de işbirliği içinde çalışıyor.
Geçtiğimiz on yıl içinde toplulukta değişiklikler yaşandı, topluluğa yeni üyeler katıldı, bazıları da topluluktan ayrıldı. Kuruluş döneminde Negereko Kızbeç, Bışteko Adam, Hakurıne Anzor, Bğuaşe Rustem ve Abıy Anzor görev aldılar. Meyrem Askerbıy, Paşşo Aydemir ve Yusıp Zavır topluluğun dayanakları oldular ve ilk günden bugüne “Cenıko”da çalışıyorlar. Topluluğa genç şarkıcılar olarak Tutarış Zavırbıy, Çuvık’ Sultan, Hamıçu Şamil ve Lamıko Ashad katıldılar.
Şevgon rayonu Kültür Dairesi Başkanı Karabet Aydemir ile “Cenıko” kuruluş günü nedeniyle bir görüşme yaptık.
- Şevgen rayonunun adını gururla duyuran “Cenıko” şarkı topluluğu kuruluşundan bu yana güzel bir sanatsal rota izledi. Çok eski dönemlere ait şarkılar topluluk tarafından canlandırıldı. Her bir şarkının arka planı, öyküsü, bilim insanlarının derlediği öyküler anlatılıyor, eski şarkılar canlandırılıyor ve bu şarkılar yeni kuşaklara öğretiliyor. Kemençe (şıkepşıne), saz (epepşıne), flüt (kamıl), pĥeçık’ (şakşak) ve pĥetarko (arp) yeniden sahnede yer almaya başladı. Ben de gönüllü olarak toplulukta çalışmaya başladım, topluluğun başarılarında bazı katkılarım da oldu, bana kültürü sevdiren topluluklar içinde “Cenıko” da bulunuyor. Yusıp Zavır, akıllı ve güçlü bir yönetici. Topluluk da yöneticisine ayak uyduruyor, bu da büyük bir önem taşıyor. Topluluğun büyük bir Adıge orkestrasına dönüşmesini diliyorum, - dedi Karabet Aydemir.
Şevgen rayonu Ulusal Kültür Merkezi Başkanı Aşhamafe Susane grupla işbirliği ve yoğun bir çalışma içinde.
- Ulusal bir topluluk olan “Cenıko” Adıge Cumhuriyeti ve Şevgen rayonu adına gösterilere katılıyor. Ben de bir şarkıcı olarak topluluğa katılma şansını elde ettim. Ulusun dilini, gelenek ve göreneklerini ve tarihini dile getiren eski şarkılarımız artık sahneye taşınmış oldu. Ulusların kültürlerini koruma ve geliştirme, kardeşlik duygularını pekiştirme anlamında topluluk güçlü bir çalışma içinde. Bir ulusal proje olan “Kültür” ve Kültür'le bağlantılı federal bir proje olan “Yaratıcı İnsanlar” (Творческэ цIыфхэр) kuruluşlarını destekleyen Rusya Kültür Fonu’ndan sağlanan maddi yardım (hibe) sayesinde Cenıko birçok projeyi gerçekleştirme olanağını elde etti. Ulusal giysiler konusunda uzman olan Boceko Belle topluluk üyelerinin kostümlerini dikti. Topluluk önümüzdeki dönemde birçok projeye daha imza atacak, Şevgen rayonu Ulusal Kültür Merkezi de elinden gelen desteği bizden esirgemeyecek, - dedi Aşhamafe Susane.
“Cenıko” yöneticisi Yusıp Zavır topluluğa ilişkin ilginç şeyler anlattı.
- Şıkepşıne, kamıl ve pşıne (mızıka) yoluyla kültürümüzün zenginliğini dünyaya duyuruyoruz. Ulusa birer altın miras olarak kalan “Nart Şebatnıko”, “Kabartaylara Gece Baskını” (Къэбэртаемэ ячэщтеу), “Mezguaşe şarkısı”(Мэзгуащэ иорэд), “Abzahların şarkısı” (Абдзахэмэ яорэд), “Hapaçe şarkısı”, “Si Pak”, “Ŝeveşej vered” (Damadı Eşine Götürme şarkısı), “Nart Savserıko şarkısı”, gelin alma (нысэищэ), ağıt (гъыбзэ), aşk, komedi (mizah) ve kahramanlık konulu şarkılar, bunlar Adıgelerin dünyasını anlatan sanat türleri. Eski Adıge şarkıları birden çok anlam taşıyan, çok sayıda sözcük ve deyimlerle zenginleşmiş durumdadırlar. Adıge şarkı sözlüğü (dağarcığı) çok zengindir. Şarkı, kendisini üreten topluluğun yaşam biçimini, geleneğini (xabze), dini inancını, üzüntülerini, özlemini ve başka uluslarla olan ilişkilerini dile getirir. Çok eski zamanlardan gelen şarkılarımızı gelecek kuşaklarımıza aktarmazsak, kim aktaracak, kim öğretecek bunları çocuklarımıza. Usta danışmanımız Ğuç'e Zamudin’den, yardım aldığımız Negereko Kazbek, Bilim insanı Neheye Saide (Нэхэе Саидэ) ve yöneticimiz Karabet Aydemir’den çok memnunum. Bu gibi sağlam dayanaklarımız bulunduğu sürece topluluğumuz büyük bir güç kazanacaktır - dedi Yusıp Zavır.
- Adıge pşınesi (müziği) ulusun ruhu ve ağzıdır (dilidir). İşimizi çok seviyor ve işimizle gurur (kıvanç) duyuyoruz. Eski Adıge şarkılarına ilginç makamlar kazandırıyor, onları canlandırıyor ve günümüz toplumunun anlayacağı gibi sadeleştiriyor ve onlara yeni bir biçim veriyoruz, - dedi grupun hatıyakosu (yöneticisi), saz ustası Paşşo Aydemir.
- Adıge kültürünün temelini açığa çıkarmaya ve onu büyütmeye çalıştığımız için çok sevinçliyim. Eski şarkılarımızı söyleterek gençlerimizi güzel ilişkiler doğrultusunda yönlendirecek, ulusunu tanıyan ve seven kişiler olarak yarınlara hazırlayacağız, - dedi grubun en genç solisti Lamıko Ashad.
“Cenıko”, küçük kardeşi saydığı “Leğupkops” (Gökkuşağı) topluluğunu da eğitiyor, onu yol arkadaşı (испутник) olarak yanına alıyor. Kabıhable köyünden İvanıko Murtaz, Bışteko Damir ve İvanıko Cambolet eski şarkılarla tarihin derinliklerine iniyor, tarihin çarklarını ileriye doğru döndürüyor ve Cenıko ile birlikte çalışıyorlar.
Yeryüzündeki tüm uluslar baba ocağına, ocakta tüten ateşe değer verirler, ama cenıko ateşine Adıgeler kadar değer veren başka bir ulus var mıdır, bilmiyoruz. Eski şarkı ulusun yağda pişirdiği çiğ börek gibidir (лъэпкъым ыгъэжъэрэ жъамэм фэд), şarkı Adıgelerin geçmişten gelen yolculuğunun tarihidir. “Cenıko” topluluğu sıradan bir topluluk değil, derin bir tarihsel kökten geliyor. Adıgelerin Ocak ateşi (Джэныкъо машIом) başında anlattıkları olaylardan şarkıya dönüştürülenler topluluk tarafından yeniden canlandırıldı. Topluluğun unutmuş olduğu şarkılar yeniden derlendi ve canlanmış oldu. Cenıko şarkı topluluğu ulus bağlamında önem taşıyan büyük bir görev üstlenmiş durumda.
Ĺepŝıko Fatim.
Adıge mak, 15 Nisan 2025
https://adygvoice.ru/single?post_id=164683
Notlar:
(1) - Hakurınehabl, Şevgen rayonu merkezi, 1862 yılında kurulmuş bir Abzah beldesi, nüfusu 3865 (2021). Bu nüfusun 237'si Rus'tur.
(2) - Vahşi Tümen (Diki Divizi) - Birinci Dünya Savaşı'na katılan, Kuzey Kafkasya Dağlıları, Abhaz ve Kazaklardan kurulu bir Rus süvari birliği.
(3) - Bıtırbıf - St.Petersburg'a Adıgelerin verdiği ad.
(4) - Şeyh Mansur için bk. "Tehlike Kuzeyden Geliyordu", Prof. Dr. Çırğ Ashad, mefenef.com.
Çeviri: Hapi Cevdet Yıldız
Cherkessia.net, 26 Nisan 2025
