Karakter boyutu :
Şapsığlardaki ''Jane'' Çerkes Kabilesi Mirası Soy: Şeretlukolar
11 Nisan 2019 Perşembe Saat 23:20
Şeretluko Kızbeç'in klan sembolü (tamga) kökeni hakkında:
Çerkes Halk Kahramanı Tığujıko Kızbeç'in anıtı 28 Nisan 2018 de Afıpsıp köyüne açılmıştı.
G.K. Çemso, son kitabımı okuduktan sonra, Şeretluko Kızbeç hakkında benimle konuştu. onun kimliği ve klan sembolü ile Janelerin Bekkan (Beçkan) prens ailesine ait klan sembolünün (tamga) ve aynı adı taşıyan at cinsinin kimliği hakkında ilginç bir gözlem paylaştı. Bu makale, Şapsığ lehçesi ve folkloru hakkında Gaziy Kuşukoviç'e danışmanlık yaparken yazılmıştır.
Beçkan - Bir at cinsinin adının standart Çerkes (Adıge) dilindeki telaffuzudur. Bir Şapsığ tekstinde (Tığujuko Kızbeç ile ilgili bir şarkıda) bu at cinsin adı "Beqkk'an" (Бэкькъан) olarak telaffuz edilir, burada "к" sesi damak sesidir, sonradan Şapsığ hariç tüm lehçelerde "ч" oldu: "Къызбэчы Бэкькъанэр фагъашIо…", "Kızbeç'e göre Beçkan dans ediyor ...". Daha doğru bir çeviri: "Kızbeç Beçkanları yetiştiriyor (tımar ediyor)". Kelimenin bu "Bekkan" şekli, XVIII. yüzyılın ortasında K. Ş. Peysonel'deki (Клод-Шарль де Пейсонель. Ö.Ç.) yazılışına daha yakındır. Aynı bağlamda, Adegum'un bir kolu olan Bakan hidroniminin olması da mümkündür.
Beçkan cinsi tamgası, atın sol uyluğunda, sanki binicinin belinde asılı duruyormuş gibi, "S" şeklinde çapraz bir parçaya sahip bir kılıç imgesidir. Bu tamga'nın Bekgan cinsine ait olduğu P. S. Pallas'ın, 1793 yılında tespit ettiği Çerkes ve Abazin at tamgalarında sabittir.
Aynı zamanda üstüne düz bir haç yerleştirilmiş kılıç tamgası, M. Tlyap'a (Kahire, 1893) göre, Şeretluko ailesinden İsmail Elleşok'ın mezar taşında bulunuyordu. "Елмэщокъу Исмаил. ШэрэлIыкъо лIакъом къытекIыгъ". M. Tlyap, haç şeklini göz ardı edebilir ve basitçe onu çapraz bir çizgi şeklinde gösterebilir: Aynı doğrudan çapraz Beçkan tamgasındaki kılıçta da bu bakış açısına tanıklık eder (Ayrıca, tüm erken tespitlerde bu kavislidir).
Tlyap'ın koleksiyonundaki Şeretluko tamgası, muhtemelen temel Beçkan soyu tamga'sındaki saptan uzanan bir kıvrımdan farklıdır. Prensipte, temel forma bu kadar önemsiz bir ekleme, soyun çıktığı cinsle olan genetik bağlantısını vurgulamaktadır. Beçkan soyunun tamgası (Бэкькъан adı, Tlyap'ın çalışmasında Бэкъкъан olarak geçiyor) hakkında Tlyap'ın bahsettiği Elmişuku'nun (Ельмишуку), Şeretluko Kızbeç'indedesi Şeretluko Elmeşok (Ельмещок Шеретлуко) ile aynı kişi olması muhtemeldir. Belli ki ünlü bir insandı ve halk ozanları, Kızbeç'in kahramanlıklarına adanmış bir şarkıda kendisinden söz etmenin önemli olduğunu düşündüler: "Ятэшхоу Ельмыщыкъу, Ащ ыкъоу Тыгъужъ, Тыгъужъыкъо Къызбэч"
Han-Girey'e göre, Janeler'in ilk prens soyları Kkomeoo ve Beçkan'dı. 1836 yılında, Karakuban adasındaki, Jane köyünün sahibi Şeretluk Beçkan'dan bahsedildi.
Görebildiğimiz gibi, Şeretluk, Janeler'in son prenslerinden birinin ismiydi ve bu ismin Jane seçkinleri arasındaki kökeni hakkında konuşulabiliniyordu. Bu bağlamda, 1576'da IV. İvan'ın sözlerinde belirtilen "Ivan Şeretlyuk Çerkassky"nin Çerkasya prensleri arasında yer alması da karakteristiktir. Çerkassky de bunun farkındaydı, çar tarafından İsveç Prensi Magnus'u evliliğinden dolayı tebrik etmesi için gönderildi. İsmine göre bakarsak, Şeretluk yerli bir Batı Çerkesi olabilir.
XVIII yüzyılda Şeretlukolar Şapsığlar içinde birincil soylulardandı (Tlakoltleş). Bu soyun Janelerin feodal hiyerarşisine dahil olduğunu varsayarsak, Jane Prensliğinin demografik olarak bozulması yeni bir bölgenin varlığının oluşumunun başında (Çeviren notu: Yeni isimlerle Jane bölgesinde oluşan, yeni bölgelerin ilki Kuban Şapsığ ve sonrasında ikincisi Natuhay) Janelerin kalıntılarının kademeli olarak entegrasyonu ve eski soylu ailelerin Şapsığ ve Natuhay toplumlarına entegrasyonu ile sonuçlandığı, eski sahiplerin ailesi sadece korunmakla kalmadığı, Abateler ve diğer klanlarla birlikte yeni bölge varlığının başı oldukları ortaya çıkıyor.
Eğitilmiş Çerkes Savaş Atının Özellikleri:
"Kafkasya'daki en iyi savaşçılar olan, Şapsığlarda, binicideki maharetin gelişimi kadar, attaki cesaretin gelişimi de önemliydi. Diğer at biniciliği türleri arasında, atı göğsüyle yana doğru vurmak ve düşmanın profilini süvariye ulaştırmak için atı zıt bir şekilde itmeye alışkın bir tür vardı. Çerkes atının özellikleri de ahırlarının tamamen karanlık olduğu gerçeğiyle ilişkilendirilmelidir. "Atın karanlığa alışmasına izin verin" dedi Çerkes, O bir kedi gibi geceleri gündüzden daha iyi görmeli, çünkü bir insan gündüz geceden daha iyi görüyor." [V.Potto, "Kafkas Savaşı". 2. Cilt XXII. bölüm "Çerkes saldırıları].
Çeviri notu:
Beçkan cinsi soyu tükenmiş, Batı Çerkesya'ya ait Çerkes (Adıge) at cinsi, yeryüzünde 19 çift kaburgaya sahip tek at ırkıydı ve çok değerliydi. Dünyadaki diğer tüm at cinsleri 18 çift kaburgalıdır. "Beçkan özellikleri açısından eşsiz bir binek atıydı. Çok sabırlı ve dayanıklı, Çerkeslerin yaşamının ayrılmaz parçası olan biniciliğin bütün gereklerine son derece uygundu. Gerektiğinde yemsiz 3-4 günlük yola dayanabiliyordu. Halk arasındaki tarifiyle Beçkan; Boynu düzgün, sağrısı mantara benzer, geyiğinki gibi dik baldırları vardır. Kasığı dardır, genişliği üç parmağı geçmez. Bir kaburgası fazladır ve dolaysıyla gücü de fazladır" denilmektedir. (Kaynak: Atlas Dergisi, Murat Papşu). Çerkesler, "Savaşa katılacak ve sefere çıkacaksan- Beçkan, Yarıştıracaksan/ at yarışlarına katacaksan- Jıraşte, Eğitim vereceksen (п1урым уетэщтмэ)- Pç’eğual (пк1эгъуал/ kır at), Kalkış yaptıracaksan (бгъэхъуш1эщтмэ)- Arabış (арабыш) derlerdi." ( http://www.cherkessia.net/makale_detay.php?id=3284)(
Okunması tavsiye edilen Şeretluko Hacı Tığujıko Kızbeç hakkındaki diğer ilgili linkler:
1- http://www.cherkessia.net/makale_detay.php?id=3244
2- http://cherkessia.net/bakisacimiz.php?id=3364
3- http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=5730
4- http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=5207
5- http://www.cherkessia.net/news_detail.php?id=7326
Çeviri: Tlepşuko Ömer Çakırer
Cherkessia.net, 11 Nisan 2019
Yasal Uyarı: Tercümeler, 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu’na göre korunmaktadır. Bu tercüme, cherkessia.net’in ya da çevirenin yazılı izni olmaksızın, tamamen ya da kısmen kullanılamaz.
***
1- О тождестве родового символа (тамги) Кизбеча Шеретлуко
"По прочтении моей последней книги , Г.К. Чемсо поделился со мной интересным наблюдением о тождестве родового символа (тамги) Кизбеча Шеретлуко с тем, который был у княжеского жанеевского рода Беккан (Бечкан) и, соответственно, одноименного конного завода. Эта статья написана при консультировании Газия Кушуковича по вопросам шапсугского диалекта и фольклора.
Современное адыгское произношение названия породы — Бэчкъан . В шапсугском тексте (песня о Тугужуко Кизбече) название этой породы произносится как Бэкькъан, где звук «к» палатализованный, в последующем перешедший во всех диалектах, кроме шапсугского, в аффрикату «ч»: «Къызбэчы Бэкькъанэр фагъашIо…», т.е. «для Кизбеча Бечкан танцует…». Более корректный перевод: «для Кизбеча Бечкана взращивают (холят)». Такая форма слова ближе к написанию названия этой породы у К.-Ш. де Пейсонеля в середине XVIII в. – Bekkan . В этой же связи, возможно, находится и гидроним Бакан – приток Адагума.
Тавро завода Бечкан — изображение сабли с S-овидной крестовиной, расположенной на поверхности левого конского бедра именно так, как если бы клинок висел у бедра всадника . Как принадлежащее роду von Bekgan зафиксировано П.С. Палласом в 1793 г. в его таблице лошадиных тавро черкесов и абазин .
Также расположенная сабля, но с прямой крестовиной, являлась, согласно М. Тлиапу (Каир, 1893), тамгой Исмаила Ельмещок из рода Шеретлуко: «Елмэщокъу Исмаил. ШэрэлIыкъо лIакъом къытекIыгъ». М. Тлиап мог не придавать значения форме крестовины и просто отобразить ее в виде поперечной черточки: в пользу этой точки зрения свидетельствует такая же прямая крестовина и у бечкановской сабли (притом, что во всех ранних фиксациях она изогнутая). Тамга Шеретлуковых из коллекции Тлиапа отличается от предположительно базовой бечкановской тамги завитушкой, отходящей от рукояти. В принципе, такое незначительное дополнение к базовой форме подчеркивало генетическую связь с родом, от которого отпочковалась фамилия.
Тамга Бечкановых (Бэкькъан, Бэкъкъан у Тлиапа) Вполне вероятно, что Ельмещок Шеретлуко, упомянутый Тлиапом, тождественен Ельмишуку — деду Кизбеча Шеретлукова. Он, очевидно, был известной личностью и народные певцы считали важным упомянуть его в песне, посвященной подвигам Кизбеча: «Ятэшхоу Ельмыщыкъу, Ащ ыкъоу Тыгъужъ, Тыгъужъыкъо Къызбэч».
Согласно Хан-Гирею, княжескими домами Жанея были Ккомеоо и Бечккан . В 1836 г. на Каракубанском острове упоминается аул жанеевского владельца Шеретлука Бачкана .
Как видим, имя Шеретлук носил один из последних жанеевских князей, что может говорить об укорененности этого имени в среде жанеевской элиты. В этом плане также характерно, что среди князей Черкасских фигурирует Иван Шеретлюк Черкасский, упоминающийся в составе свиты Ивана IV в 1576 г. . Об этом Черкасском известно также, что он был направлен царем поздравлять шведского принца Магнуса с женитьбой. Судя по имени, Шеретлюк мог быть уроженцем Западной Черкесии. В XVIII в. Шеретлуковы являлись первостепенными дворянами (тлекотлешами) шапсугов. Если предположить, что этот род был включен в феодальную иерархию Жанея, то получится, что при демографической деградации Жанеевского владения и постепенной интеграции остатков жанеевцев в шапсугское и натухайское общества, старое владельческое семейство не только удержалось, но и, наряду с Абатами и другими родами, встало во главе нового территориального образования."
1.Хотко С.Х. Черкесия: генезис, этнополитические связи со странами Восточной Европы и Ближнего Востока (XIII–XVI вв.). Майкоп: Адыгейское республиканское книжное издательство, 2017. С. 40–41, 338.
2. Зафесов А.Х. Из истории коневодства у адыгов // УЧ АНИИ. 1968. Т. VIII. С. 79–81.
3. Музыкальный фольклор в записях Г.М. Концевича / Составитель и главный редактор сборника Ш.С. Шу. Майкоп, 1997. С. 75, 77.
4. Traite? sur le commerce de la Mer Noire. Par M. de Peyssonel. T. 1. Paris, 1787. P. 288.
5. Новейшие географические и исторические известия о Кавказе, собранные и пополненные Семеном Броневским. Ч. 2. М., 1823. С. 229.
6. Pallas P.S. Bemerkungen auf einer Reise in die s?dlichen Statthalterschaften des russischen Reichs in den Jahren 1793 und 1794. Erster Band. Leipzig: Bey Gottfried Martini, 1799. S. XXIX (Platte 21).
7. ЛIыIэпэ М. Кавказ лIэкъо тамыгъэхэр ыкIи ахэр зиемэ яхьылIэгъэ хъишъэхэр / Хэутыным фэзыгъэхьазырыгъэр лъпкъшIэныгъэмкIэ докторэу Едыдж (Езбек) Батирай. Мыекъапэ, 2008. Н. 40.
8. Там же. Н. 19.
9. Музыкальный… С. 74.
10. Хан-Гирей. Записки о Черкесии / Вступительная статья и подготовка текста к печати В.К. Гарданова и Г.Х. Мамбетова. Нальчик: Эльбрус, 1978. С. 198.
11. Волкова Н.Г. Этнический состав населения Северного Кавказа в XVIII – начале XX века. М., 1974. С. 18.
Разрядная книга 1475–1605 гг. Т. II. Ч. III. М.: Наука, 1982. С. 453. ( https://zen.yandex.ru/…/o-tojdestve-rodovogo-simvola-tamgi-… )
2- Особенности выучки черкесского боевого коня.
"У лучших рубак на Кавказе, шапсугов, развитием смелости в коне занимались столько же, сколько и развитием ловкости в самом наезднике. В числе других видов джигитовки там был такой, в котором конь приучался толкать грудью супротивного коня, чтобы сбить его вбок и доставить седоку профиль противника. К особенностям черкесского содержания лошади надо отнести еще то, что конюшни их устраивались непременно темные. “Пусть лошадь привыкнет к темноте,– говорил черкес,– она, как кошка, должна видеть ночью лучше, чем днем, потому что человек видит лучше днем, нежели ночью”. [В.Потто, "Кавказская война". Том 2. XXII. "Черкесские набеги"]
Bu haber toplam 6283 defa okundu.
Tolga Kaya
Hocam merhaba, ben Şapsiğ Günay sulalesinden birilerini
arıyorum. Yardımcı olabilirseniz sevinirim.
Doğan Tlishe
Omer Cakirer yüce tanrıdan sağlık sıhhat mutluluk ve huzur aynı zaman da çıkmış olduğun bu uzun meşakkatli zorluklarla dolu yorucu ama kutsal saydığımız toplum bilincini arttırma aydınlatma yolundaki çalışmalarınızda başarılar diliyorum.
Birgün mutlaka bu değerli çalışmalarınızın manası ve ehemmiyeti anlasilacaktir.
Allah yardımcınız OLSUN.
Doğan Tlishe
Teşekkürler bu önemli bilgileri paylaşmış olmandan dolayı.
12 Nisan 2019 Cuma Saat 18:24